Σεπτεμβριανά 1955: Όταν το τουρκικό πογκρόμ σβήνει τον ελληνισμό της Πόλης

Σεπτεμβριανά 1955: Όταν το τουρκικό πογκρόμ σβήνει τον ελληνισμό της Πόλης

6 – 7 Σεπτεμβρίου 1955: Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» στην Κωνσταντινούπολη και η μεγάλη έκρηξη αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης. Το τουρκικό πογκρόμ σβήνει τον ελληνισμό της Πόλης

6 Σεπτεμβρίου 1955, στην Ελλάδα γίνεται έκρηξη αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, το οποίο στεγάζεται μέχρι και σήμερα, στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους.

6 Σεπτεμβρίου 1955, στην Τουρκία ξεκινά η οργανωμένη επίθεση στην εύρωστη ελληνική Κοινότητα της Πόλης. Η αφορμή για την υλοποίηση των σχεδίων του Τούρκου Πρωθυπουργού Αντνάν Μεντέρες βρέθηκε. Οι μικρές υλικές ζημιές που προκλήθηκαν από την έκρηξη στο σπίτι του Ατατούρκ, παρουσιάστηκαν στον τουρκικό τύπο διαστρεβλωμένα και μεγαλοποιώντας το γεγονός έγραψαν στα πρωτοσέλιδα, όπως αυτό της Ισταμπούλ Εξπρές, «Έλληνες τρομοκράτες κατέστρεψαν το πατρικό σπίτι του Ατατούρκ» και παράλληλα δημοσίευσαν παραποιημένες φωτογραφίες από τον τόπο της έκρηξης.

Η κακή οικονομική κατάσταση της Τουρκίας, σε αντίθεση με την άνθηση της ελληνικής Κοινότητας η οποία ευημερούσε, και η διεκδίκηση  από τους Ελληνοκύπριους της ένωσης της μεγαλονήσου με την Ελλάδα, ανέβαζαν τον εθνικιστικό πυρετό. Η κυβέρνηση Μεντέρες αναζητούσε τρόπους για να αποσπάσει την κοινή γνώμη από τα τρέχοντα ζητήματα και να στρέψει το ενδιαφέρον της στον «αιώνιο αντίπαλο» την ελληνική μειονότητα.

Η χαλκευμένη είδηση της Ισταμπούλ Εξπρές πυροδοτήσε «αυθόρμητες» διαδηλώσεις στην Πλατεία Ταξίμ το απόγευμα της ίδιας μέρας. Στις 5 το απόγευμα, το εξαγριωμένο πλήθος (περίπου 50.000 άτομα) στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία του Πέραν.  Μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε από τη Δυτική Μικρά Ασία δωρεάν, αντί αμοιβής 6 δολαρίων, που ουδέποτε τους δόθηκε. 4.000 ταξί τους μετέφεραν στον χώρο των ταραχών, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχαν αναπτυχθεί σε επίκαιρα σημεία της Πόλης, φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης, απαραίτητα σύνεργα για τον όχλο των επιδρομέων, που επέπεσε επί των ελληνικών καταστημάτων με τα συνθήματα «Υίkίn, kirin, giavourdour» (Σπάστε, γκρεμίστε, είναι γκιαούρης) και «Kahrolsun giavourlar» (Ανάθεμα στους γκιαoύρηδες) «Σφάξτε του Έλληνες προδότες», «Κάτω η Ευρώπη» και «Εμπρός να βαδίσουμε κατά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης». Την οργή του όχλου δεν γλύτωσαν και κάποια καταστήματα αρμενικής και εβραϊκής ιδιοκτησίας.

Επίσης καταστρέφονται εικόνες, αγιογραφίες και σκεύη ανεκτίμητης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας. Καταστρέφονται ολοσχερώς και τα 26 ελληνικά σχολεία και οι πίνακες γραμμένοι με το τελευταίο μάθημα της μέρας, σκορπάνε στους δρόμους. Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, η Μεγάλη του Γένους Σχολή και το Ζάππειο Λύκειο δέχονται την επίθεση του όχλου με απίστευτη μανία. 4.340 ελληνικά καταστήματα καταστρέφονται και λεηλατούνται. 2.600 χριστιανικά σπίτια βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα και παραδίδονται στο μένος και στην πρωτοφανή λύσσα του όχλου. Ρημάζονται κυριολεκτικά τα γραφεία και τα πιεστήρια και των τριών ελληνικών εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης. 21 ελληνικά εργοστάσια καταστρέφονται ολοκληρωτικά και οι μηχανές και τα εργαλεία αυτών που βρίσκονται στα παράλια του Βοσπόρου, πετιούνται στη θάλασσα. 110 ελληνικά εστιατόρια και ξενοδοχεία καταστρέφονται, λεηλατούνται ή παραδίδονται στις φλόγες.

Οι καταστροφές, το πλιάτσικο που ακολούθησε, η καταστροφή ορθόδοξων ναών και νεκροταφείων, οι επιθέσεις στα σπίτια των Ελλήνων, οι ξυλοδαρμοί, βιασμοί, δολοφονίες, οι λεηλασίες κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου, όταν επενέβη ο Στρατός, καθώς η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου. Μέχρι τότε, οι αρχές παρέμειναν απαθείς, όταν δεν διευκόλυναν τους πλιατσικολόγους στο έργο. Ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος, που ήλεγχε τα συνδικάτα, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα έκτροπα.

Το έργο όμως δεν είχε ολοκληρωθεί. Το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου τα βίαια επεισόδια μεταφέρθηκαν στη Σμύρνη, όπου Τούρκοι εθνικιστές έκαψαν το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης. Στη συνέχεια, κατέστρεψαν το νεόκτιστο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, ενώ λεηλάτησαν σπίτια Ελλήνων στρατιωτικών, που υπηρετούσαν στο Στρατηγείο του ΝΑΤΟ.

Η κυβέρνηση Παπάγου προσπάθησε να διεθνοποιήσει το θέμα, αλλά χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Αμερικανοί και Βρετανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία, πολύτιμο σύμμαχό τους κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου». Οι νατοϊκοί σύμμαχοί μας είπαν ξεκάθαρα να ξεχάσουμε το συμβάν. Μόνο το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών από τους διεθνείς οργανισμούς απαίτησε από την Τουρκία εξηγήσεις για την καταστροφή του 90% των ορθόδοξων ναών στην Κωνσταντινούπολη.

Από την άλλη πλευρά ο Πρωθυπουργός Μεντερές σε δηλώσεις του ισχυρίστηκε ότι τα βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων ήταν έργο των κομμουνιστών. Ένας ισχυρισμός που κατέπεσε αυτοστιγμεί και από τις αναφορές των ξένων πρεσβειών στην Άγκυρα προς τις κυβερνήσεις τους, που επισήμαιναν τις μεγάλες ευθύνες των τουρκικών αρχών.

Ο απολογισμός του τούρκικου πογκρόμ κατά της ελληνικής μειονότητας στην Πόλη ήταν βαρύς, όχι μόνο για τους ‘Έλληνες αλλά κατ’ επέκταση και για την τουρκική οικονόμα, αφού υπολογίζεται ότι  το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε 150.000.000 δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ενώ η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500.000.000 δολάρια.

Το Πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης προκάλεσε:
τον θάνατο 16 Ελλήνων και τον τραυματισμό 32
τον θάνατο ενός Αρμένιου
τον βιασμό 12 Ελληνίδων
τον βιασμό αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών (εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή)
και την καταστροφή:
4.348 εμπορικών καταστημάτων,
110 ξενοδοχείων,
27 φαρμακείων,
23 σχολείων,
21 εργοστασίων,
73 εκκλησιών,
περίπου 1000 κατοικιών, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.

Η τουρκική κυβέρνηση υποσχέθηκε στους Έλληνες αποζημιώσεις, στην πραγματικότητα σκλήρυνε ακόμη περισσότερο τη στάση της απέναντί τους. Μάλιστα, λίγες ημέρες αργότερα, στις 16 Σεπτεμβρίου 1955, συνέλαβαν τον εκδότη της «Ελεύθερης Φωνής» Ανδρέα Λαμπίκη, που παρέμεινε στις στρατιωτικές φυλακές του Χαρπιγιέ για αρκετό χρόνο, χωρίς επίσημη κατηγορία ή ένταλμα. Επιπλέον, 57 ηγετικά στελέχη της μειονότητας συνελήφθησαν κι απελάθηκαν από την Τουρκία την περίοδο 1957-59. Μεταξύ αυτών και ο δημοσιογράφος Δημήτριος Καλούμενος, που είχε καταγράψει με τον φακό του τα έκτροπα των Τούρκων.
Τα «Σεπτεμβριανά», όπως είναι γνωστά τα παραπάνω γεγονότα, σήμαναν την αρχή του τέλους για την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης, καθώς η οικονομική αιμορραγία και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες Έλληνες ομογενείς να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε από την τουρκική κυβέρνηση την περίοδο 1963-64, οπότε απελάθηκαν 12.000 Έλληνες υπήκοοι της Κωνσταντινούπολης, που ζούσαν στην Τουρκία και είχαν δικαίωμα παραμονής χωρίς βίζα.

Με πληροφορίες από εδώ