Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο ασυμβίβαστος δημιουργός και υπερασπιστής της ελευθερίας γεννήθηκε 1η Οκτωβρίου του 1541

0 comment
Κοινοποιείστε το άρθρο

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο ασυμβίβαστος δημιουργός και υπερασπιστής της ελευθερίας γεννήθηκε 1η Οκτωβρίου του 1541

Το Βιογραφικό του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου – El Greco

Γεννήθηκε στο Χάνδακα της Κρήτης το 1541(;) και πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας στις 7 Απριλίου του 1614.

Στην βενετοκρατούμενη Κρήτη του 16ου αιώνα, όπου διαμορφώνεται η λεγόμενη Κρητική σχολή, ως συνέχιση της βυζαντινής παράδοσης στη ζωγραφική εμπλουτισμένης με στοιχεία δυτικής προέλευσης, και όπου συντελείται η ιδιόμορφη συναίρεση δυο πολιτισμών, του βυζαντινού και του βενετσιάνικου (η επονομαζόμενη Κρητική Αναγέννηση), ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος έχει όλες τις προϋποθέσεις να αποκτήσει την ανθρωπιστική και καλλιτεχνική του παιδεία.

Στα 1567 (;), ο Θεοτοκόπουλος, ήδη ώριμος καλλιτέχνης και ίσος ο διασημότερος ανάμεσα στους ζωγράφους της Κρήτης, αναχωρεί για τη Βενετία. Στα 10 χρόνια περίπου της διαμονής του στην Ιταλία της Αντιμεταρρύθμισης (Βενετία, Ρώμη), ο Θεοτοκόπουλος έρχεται σε επαφή με τη θεωρεία της τέχνης του Ύστερου Μανιερισμού και με έργα επιφανών ζωγράφων όπως ο Τισιανός, ο Τιντορέτο, ο Μπασάνο, ο Κορέγγιο, ο Μιχαήλ Άγγελος κ.α. Στο εξής οι καλλιτεχνικές του επιλογές φαίνεται να καθορίζονται από την παιδεία που είχε αποκτήσει στην Κρήτη και από τις φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές αρχές που υιοθέτησε στην Ιταλία.

Στα 1576/77, έχοντας αποκτήσει κάποιο κύρος στη Ρώμη, υπογράφει συμβόλαιο με το οποίο αναλαμβάνει να ζωγραφίσει τους πίνακες του κεντρικού και των πλευρικών εικονοστασίων του Σάντο Ντομίνιγκο ελ Αντίγγονο του Τολέδο και φεύγει για την Ισπανία.

Το Τολέδο εκείνης της εποχής δεν είναι πια πρωτεύουσα της Ισπανίας, εντούτοις παραμένει έδρα της εκκλησίας και ζωτικό πολιτιστικό κέντρο. Κληρικοί, έμποροι και αριστοκράτες είναι σε θέση, με τις παραγγελίες τους, να συντηρήσουν καλλιτέχνες, σοφούς και διανοούμενους. Από καλλιτεχνικής πλευράς, η πόλη, δέχεται τις επιδράσεις των ρευμάτων της Ιταλίας.

Αρχειακές πηγές μαρτυρούν την γνωριμία ή ακόμα και τη φιλία του Θεοτοκόπουλου με εκπροσώπους του κλήρου, ποιητές, καλλιτέχνες και διανοητές του Τολέδο.

Στην Ισπανία, ο Θεοτοκόπουλος, μακρυά από τα ιταλικά κέντρα ζωγραφικής, δημιουργεί την προσωπική του ιδιόμορφη τεχνοτροπία και επιβάλλει μια νέα αισθητική, η οποία προκαλεί ζωηρές αντιδράσεις στην εποχή του και προβληματίζει αργότερα τους ιστορικούς της τέχνης που προσπαθούν να τον κατατάξουν σε κάποια συγκεκριμένη σχολή.

Έργα του όπως το Εσπόλιο (1577-79) και η Ταφή του Κόμητος του Οργκάθ (1586-88) εντυπωσιάζουν και γίνονται αμέσως διάσημα. Ορισμένα χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας του (όπως λ.χ η άρνηση του χώρου και του χρόνου, η επιμήκυνση και παραμόρφωση των μορφών, το στροβίλισμα, η ανοδική τους κίνηση και η αμφιλεγόμενη σχέση τους με το χώρο, οι έντονες χρωματικές αντιθέσεις, το υπερφυσικό φως, κ.α), εντείνονται προοδευτικά στο έργο του μαζί με μια συνεχή τάση αφαίρεσης, που φαίνεται να υπηρετεί την εκφραστικότητα, την πνευματικότητα και τη θρησκευτική έκσταση.

Η καλλιτεχνική πορεία του Θεοτοκόπουλου, που είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, εξακολουθεί να διχάζει τους μελετητές του. Δεν αρνείται όμως κανείς τη μοναδικότητα του έργου του και την τεράστια συμβολή του στην τέχνη του καιρού του και σε εκείνη που ακολούθησε.

 

dominikos theotokopoulos

Κι όμως, υπάρχει μουσείο Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, του γνωστού παγκοσμίως ως «El Greco» («Ο Έλληνας»). Βρίσκεται στο Φόδελε Ηρακλείου Κρήτης και λειτουργεί από το 1998 με έκθεση αντιγράφων έργων του μεγάλου ζωγράφου υπό την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού. Νωρίτερα, το 1964 χαρακτηρίζεται ως έτος «Γκρέκο» και γίνονται από την πολιτική ηγεσία της εποχής τα αποκαλυπτήρια της προτομής του σπουδαίου ζωγράφου στην πλατεία του Φόδελε, που φιλοτέχνησε και χάρισε ο γλύπτης Θ. Απάρτης. Ακόμη πιο πίσω, στα 1934, οι Ισπανοί εκπρόσωποι του Πανεπιστημίου Βαλλιαδολίδ έφεραν πλάκα με χαραγμένη τη μορφή του ζωγράφου και την αναμνηστική επιγραφή:

«LA FACULTAD DE HISTORIA DE LA UNIVERSITAD DE VALLADOLID ALMA EN EL CORAZON DE KASTILLIA OFRENDA A FODELE ESTA PIEDRA ARRANCADA DE TOLEDO EN MEMORIA DELA GLORIA INMORTAL DE DOMENIKOS THEOTOKOPOULOS JULIO 1934»

«Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΤΟΥ ΒΑΛΙΑΔΟΛΙΔ ΠΑΛΜΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΛΛΗΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΣΤΟ ΦΟΔΕΛΕ ΤΗΝ ΠΕΤΡΑ ΑΥΤΗ ΒΓΑΛΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΡΑΧΟ ΤΟΥ ΤΟΛΕΔΟ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΤΗΣ ΔΟΞΑΣ ΤΟΥ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ ΙΟΥΛΙΟΣ 1934»

dominikos theotokopoulos

dominikos theotokopoulos

Ο Έλληνας που ζωγράφιζε μοναδικά τον ουρανό

Ο Έλληνας. Ο  Kρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής Αναγέννησης, με το σπουδαίο έργο του έκανε τους Έλληνες υπερήφανους σε όλον το κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε μακριά από την πατρίδα του. Οι περισσότερες δημιουργίες του έγιναν στην Ιταλία και στην Ισπανία. Η αρχική του εκπαίδευση έγινε στη γενέτειρά του, την Κρήτη, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία. Εκεί δέχτηκε μεγάλη από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέττο και τον Τιτσιάνο.Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, ολοκληρώνοντας ορισμένα από τα κορυφαία έργα του.Ελ Γκρέκο. Υπήρξε ο πρώτος καλλιτέχνης που εξαιρέθηκε από τη φορολογία στην Ισπανία. Το 1606 αρνήθηκε να πληρώσει φόρους, καθώς θεωρούσε πως ο ζωγράφος είναι ελεύθερο επάγγελμα. Ακόμα, πίστευε ότι ήταν καταξιωμένος και μοναδικός ζωγράφο και ποτέ δεν ζωγράφιζε με τιμή που είχε προσυμφωνηθεί. Αυτό δημιουργούσε παρεξηγήσεις. Συχνά οι αμοιβές ήταν λιγότερες από ό,τι ζητούσε και αναγκαζόταν να λύνει τις διαφορές του δικαστικώς…

Ένα από τα μεγαλειώδη έργα του Ελ Γκρέκο ήταν “Η κηδεία του Κόμη Οργκάθ”. Το ζωγράφισε κατόπιν παραγγελίας του Andrés Núñez, εφημερίου της εκκλησίας Σάντο Τομέ για το παρεκκλήσιο της Παρθένου, μεταξύ των ετών 1586-1588. Σήμερα εκτίθεται χωριστά από τα υπόλοιπα έργα του που τα βλέπει κανείς στο Μουσείο Ελ Γκρέκο  στο Τολέδο.

Ποιος ήταν όμως ο αποθανών Κόμης του Οργκάθ ; Ήταν  μέγας φιλάνθρωπος του 14ου αιώνος οδεύει προς τους ουρανούς.O εκπληκτικός αυτός πίνακας περιλαμβάνει δύο διακριτές περιοχές. Στο κάτω μέρος της σύνθεσης βλέπει κανείς την κηδεία του κόμη, ενώ στο πάνω μέρος, συμβολίζεται ο παράδεισος. Η  ψυχή του μεταφέρεται από έναν άγγελο, που έχει πάρει τη μορφή ενός παιδιού. Ένας θρύλος λέει ότι τη στιγμή της ταφής τού κόμη εμφανίστηκαν ως εκ θαύματος ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος. Κατέβηκαν λοιπόν στη γη για να τον θάψουν με τα χέρια τους μπροστά στο πλήθος που παρακολουθούσε κατάπληκτο.. Έχει υποστηριχθεί  επίσης, ότι ορισμένες μορφές του πίνακα απεικονίζουν επιφανείς προσωπικότητες του Τολέδου. Πιο συγκεκριμένα, μία από από τις μορφές στη δεξιά πλευρά του πίνακα ταυτίζεται με τον Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας – αν συγκρίνει κανείς με την προσωπογραφία του- η οποία το 1600 φιλοτεχνήθηκε από τον Θεοτοκόπουλο.

Μεταξύ των θνητών  υπάρχουν διάφοροι μοναχοί, ο ιερέας Αντρές Νούνιεζ που έκανε την ανάθεση του έργου, ο ανθρωπιστής, νομικός και θεολόγος Didacus Covarruvias της Σχολής της Σαλαμάνκας και  πολλοί άλλοι. Στον ουρανό, βλέπουμε τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, τον Φίλιππο, τον Θωμά, την Μαρία την Μαγδαληνή, τον Λάζαρο, έναν Άγγελο και από την Παλαιά Διαθήκη τον Βασιλέα Δαυίδ με την άρπα του, το Νώε με μια μικρή Κιβωτό και τον Μωϋσή. Είναι όλοι εκεί να δεχθούν την ψυχή του Οργκάθ, του οποίου το σώμα κρατούν στα χέρια τους ο Άγιος Στέφανος με τον Άγιο Αυγουστίνο.

Το μέγεθος του έργου είναι τεράστιο και δεν μπορεί παρά να προκαλέσει δέος και από το θέμα του αλλά και από τις  λεπτομέρειες. Αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά τα πρόσωπα, θα δούμε ότι ο ίδιος ο Ελ Γκρέκο έχει φροντίσει να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στον πίνακα. Εκείνος βρίσκεται ανάμεσα στην ομάδα των ανδρών κάτω αριστερά και είναι ο μόνος που κοιτάζει τον θεατή του πίνακα στα μάτια. Όλοι οι υπόλοιποι έχουν το βλέμμα τους στραμμένο κάπου αλλού… Δεξιά, αριστερά, πάνω και κάτω.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γράφει για τον Γκρέκο στο βιβλίο του “Αναφορά στον Γκρέκο”.

«Η αγωνία του Γκρέκο είναι πίσω από τα φαινόμενα να βρει την ουσία. Να τυραννήσει το σώμα, να το μακρύνει, να το φωτίσει αρπαχτικά, να επιφοιτήσει απάνω του και να το κάψει όλο. Όλος ανησυχία και πείσμα, περιφρονώντας τους συνηθισμένους κανόνες της τέχνης, προσηλωμένος μονάχα στο δικό του τ’ όραμα, παίρνει το πινέλο του όπως ο ιππότης το σπαθί του, και ξεκινάει. “Η ζωγραφική, συνήθιζε να λέει, δεν είναι τεχνική, δηλαδή συνταγές και κανόνες. Η ζωγραφική είναι άθλος, έμπνευση, ενέργεια απόλυτα προσωπική.»

…«…Πάω κι έρχομαι στα στενά δρομάκια, κι ο νους μου χιμάει πίσω γοητευμένος. Στις 8 του Απρίλη του 1614, ένα τέτοιο χαρούμενο πρωινό, η πόρτα του σπιτιού του μεγάλου Κρητικού ήταν ανοιχτή, παιδόπουλα με άσπρα δαντελωτά πουκάμισα στέκονταν στο κατώφλι με κίτρινες λαμπάδες. Ο Ο περήφανος μυστηριώδης ξένος που είχε έρθει, τώρα και σαράντα χρόνια, από τη θάλασσα, είχε πεθάνει.

«Όλο το Τολέδο πενθούσε. Ο θρύλος που είχε δημιουργήσει ο βίαιος, λιγομίλητος Κρητικός ζωντανεύει πάλι σήμερα σε όλα τα χείλια. Η ζωή του ήταν παράξενη, τα λόγια του λίγα και τσεκουράτα. Αυτός δεν ήταν που είπε για τον Μιχαήλ Άγγελο: «Καλός άνθρωπος, μα δεν ήξερε να ζωγραφίζει». Αυτός δεν ήταν που έκανε τα φτερά των αγγέλων τόσο μεγάλα που η Εκκλησία τρόμαξε; Αυτός δεν ήταν που έγραψε μια φορά σ’ ένα χαρτί: «Δεν μπορώ πια, βαγκέσασα!»; Κι όταν τον ρώτησε η Ιερά Εξέταση: «Πούθε ήρθες; Γιατί ήρθες;» αυτός αποκρίθηκε: «Δεν έχω να δώσω λόγο σε κανένα!». Όταν έτρωγε, είχε μουσικούς στο διπλανό δωμάτιο να τα παίζουν και να ΄φραίνεται τρώγοντας. «Σπαταλούσε, λέει ο φίλος του Ιωσήφ Μαρτίνεθ, σπαταλούσε τα δουκάτα στα μεγαλεία του σπιτιού του!». Το δειλινό αγαπούσε να πηγαίνει στους κήπους του καρδινάλιου Σαντοβάλ υ Ρόχας. Ελιές, πορτοκαλιές, πεύκα, στέρνες με ψάρια, ξωτικά πουλιά, γυμνά αγάλματα, γυναίκες. Εκεί έσμιγε με τους φίλους του- ποιητές, καλόγερους, πολεμιστές, καρδιναλίους. Στους κήπους αυτούς πήγαιναν και οι πιο όμορφες Τολεδάνες αρχόντισσες που καθώς λέει ο Γκρέκο, «λεν περισσότερα με μια λέξη απ’ ότι ένας Αθηναίος φιλόσοφος μ’ ένα βιβλίο…».

Η διαδρομή του

Συνήθως, αναφέρεται ότι γεννήθηκε στον Χάνδακα, το 1541, από εύπορους γονείς, αν και όπως ήδη αναφέραμε οι ντόπιοι μιλούν για το Φόδελε, ερίζοντας για την καταγωγή του.
Από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης έχουμε το περιληπτικό χρονολόγιο της ζωής του:

tfo7j0pboa-4.jpg

1541
Γεννιέται στο Χάνδακα της Κρήτης (σημερινό Ηράκλειο) ο Δομήνικος , ο δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Θεοτοκόπουλου, ευκατάστατου και ευυπόληπτου αστού.

1563
Σε έγγραφο της Ενετικής Διοίκησης της Candia o ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος αποκαλείται “maestro”

1566
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος υπογράφει ως μάρτυρας σε έγγραφο συμβολαιογράφου του Χάνδακα ως “μαΐστρο Μένεγος Θεοτοκόπουλος σγουράφος”. Ζητά άδεια απο τις Βενετικές αρχές να δημοπρατήσει μια εικόνα με την αναπαράσταση του Πάθους του Χριστού. Η εικόνα εκτιμάται σε ογδόντα και πωλείται έναντι εβδομήντα δουκάτων, ποσού πολύ υψηλού για την εποχή.

1567/8
Ο Δομήνικος αναχωρεί για την Βενετία. Η παρουσία του είναι βεβαιωμένη στην πρωτεύουσα της Γαληνοτάτης τον Αύγουστο του 1568, όπου και μαθητεύει στο εργαστήριο του ονομαστού ζωγράφου Τισιανού (Tiziano).

1570
Πιθανότατα με προτροπή του Τισιανού, ο Δομήνικος αναχωρεί για τη Ρώμη, όπου συνδέεται με τους μαικήνες Farnese και διαμένει στο palazzo της οικογένειας αυτής. Συνδέεται με ουμανιστές λογίους αλλά και με πολλούς ζωγράφους που εργάζονται εκείνη την εποχή στη Ρώμη, όπως ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Ραφαήλ.

1572
Ο Dominico Greco εγγράφεται στην συντεχνία των ζωγράφων της Ρώμης την Accademia di San Luca, ως “pictor a cartibus” και ανοίγει δικό του ζωγραφικό εργαστήριο.

1574
Ο Δομήνικος δέχεται στο εργαστήριό του το ζωγράφο Francesco Prevoste (π. 1528-1607), που θα συνεχίσει να εργάζεται μαζί του μέχρι το τέλος της ζωής του.

1576
Ο Δομήνικος αναχωρεί για την Ισπανία, ίσως μέσω διασυνδέσεων της αυλής των Farnese.

1577
Ο Δομήνικος εγκαθίσταται στο Τολέδο, όπου μέχρι το τέλος της ζωής του δέχεται παραγγελίες για φιλοτέχνηση έργων που προορίζονται για εκκλησίες και ιδρύματα της πόλης και της περιοχής της.

1578
Γεννιέται ο γιος του Δομήνικου, Jorge Manuel. Ο Δομήνικος δεν θα παντρευτεί ποτέ τη μητέρα του παιδιού του Jeronima de las Cuevas.

1580
Στις 25 Απριλίου ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β΄ δίνει εντολή να χορηγηθεί στον Ελ Γκρέκο ένα χρηματικό ποσό, προκειμένου να προχωρήσει στην εκτέλεση του έργου Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου και της θηβαϊκής λεγεώνας.

1588
Ολοκληρώνεται Η Ταφή του Κόμη Οργκάθ στο ναό του Santo Tome στο Τολέδο.

1597
Ο Δομήνικος υπογράφει συμβόλαιο για την εικονογράφηση του παρεκκλησίου του San Jose στο Τολέδo, απ’ όπου Ο Άγιος Μαρτίνος και ο φτωχός.

1603
Ο Jorge Manuel μνημονεύεται στο εξής ως συνεργάτης του πατέρα του και ως ζωγράφος και ο ίδιος. Ο Luis Tristan de Escamilla, φίλος του Jorge Manuel, εργάζεται ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο του Δομηνίκου και θα αποβεί ο συνεχιστής της τέχνης του Greco στην Ισπανία.

1606
Ο Δομήνικος αρνείται να καταβάλει φόρους, επειδή θεωρεί ότι ο ζωγράφος είναι ελεύθερος επαγγελματίας. Υπήρξε ο πρώτος καλλιτέχνης που πέτυχε να εξαιρεθεί της καταβολής φόρων στην Ισπανία.

1612-14
Ο Δομήνικος ζωγραφίζει την Προσκύνηση των Μάγων, που προοριζόταν για τον οικογενειακό του τάφο στην εκκλησία του Santo Domingo el Antiguo, στο Τολέδο.

1614
O Δομήνικος πεθαίνει (7 Απριλίου). Στην απογραφή των ευρισκόμενων στο εργαστήριό του, την οποία συνέταξε ο γιος του, αναφέρονται τρεις πάγκοι εργασίας, εκατόν σαράντα τρεις πίνακες, δεκαπέντε προπλάσματα από γύψο, τριάντα προπλάσματα από πηλό και κερί, είκοσι επτά ελληνικά βιβλία, εξήντα επτά ιταλικά βιβλία, δεκαεπτά ισπανικά βιβλία, δεκαεννιά βιβλία αρχιτεκτονικής, εκατόν πενήντα σχέδια, τριάντα προσχέδια και διακόσιες χαλκογραφίες.

Δικτυογραφία
https://www.historical-museum.gr/
https://www.greekschannel.com/
https://www.klik.gr/
https://www.heraklion.gr/elgreco/elgreco-cv/elgreco-cv.html

Κοινοποιείστε το άρθρο

You may also like