Μαστίχα Χίου: Ένα δάκρυ που ευφραίνει, αρωματίζει, ανακουφίζει, γιατρεύει!

Η μαστίχα αποτελεί το προϊόν – έμβλημα της Χίου. Με το άκουσμα της λέξης μαστίχας στο μυαλό των περισσότερων κατευθείαν έρχεται η Χίος… και όχι άδικα! Η μαστίχα περιλαμβάνει ευρεία γκάμα χρήσεων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη ζαχαροπλαστική-μαγειρική μέχρι την ιατρική!! Πάμε να μάθουμε λοιπόν τα πάντα γύρω από την μαστίχα!

Το μυστικό στο σχηματισμό της ρητίνης από την οποία παράγεται η μαστίχα Χίου κρύβεται κυρίως στο μικροκλίμα του νοτίου τμήματος του νησιού, με τους ήπιους χειμώνες, τα ξηρά καλοκαίρια, τις ελάχιστες βροχοπτώσεις και τους συνεχείς αέρηδες, σε συνδυασμό με το πλούσιο σε ασβεστόλιθο υπέδαφος.

Εισαγωγή

Η μαστίχα της Χίου είναι η ρητινώδης έκκριση του μαστιχόδενδρου (Pistacia Lentiscus var. Chia). Πρόκειται για φυσική, αρωματική ρητίνη που εκκρίνεται από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου, μέσω επιφανειακών τομών που προκαλούνται με αιχμηρά εργαλεία. Η μαστίχα εμφανίζεται σαν δάκρυ στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα. Κατά την έκκρισή της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού και στερεοποιείται σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών, υπό την επίδραση των καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή κατά την καλοκαιρινή περίοδο – έντονη ξηρασία και ηλιοφάνεια. Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική και η αρχική της γεύση είναι μάλλον πικρή, για να φύγει σταδιακά, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα. Το στερεοποιημένο προϊόν συλλέγεται στη συνέχεια και καθαρίζεται από τους μαστιχοπαραγωγούς και αποτελεί την μοναδική, φυσική μαστίχα της Χίου.

Ο βαθμός σκληρότητας της μαστίχας εξαρτάται από τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, το χρόνο έκθεσής της στην φύση, καθώς και το μέγεθος που έχει. Όταν η ροή της μαστίχας είναι συνεχής, το δάκρυ είναι μεγάλο και σχετικά μαλακό, ενώ η μη συνεχής ροή, αποδίδει μικρό δάκρυ μεγαλύτερης σκληρότητας. Το χρώμα της ρητίνης είναι αρχικά διαυγές – υποκίτρινο. Με το πέρασμα του χρόνου και την έκθεση στο φως χάνει το χρώμα αυτό και σε 12 με 18 μήνες γίνεται κιτρινωπή λόγω της οξείδωσης.

Στην μοναδική αυτή ρητίνη απαντάται μια εξαιρετική ποικιλία από θεραπευτικά και αρωματικά συστατικά. Πιο συγκριμένα, περιέχονται φυσικό πολυμερές, πτητικά και αρωματικά συστατικά που συνθέτουν το αιθέριο έλαιο (το μαστιχέλαιο), τερπενικά οξέα, φυτοστερόλες, πολυφαινολικά μόρια και ένας μεγάλος αριθμός από άλλα δραστικά συστατικά, μερικά από τα οποία απαντώνται στην φύση για πρώτη φορά. Αυτός ο μοναδικός συνδυασμός 80 και πλέον συστατικών δικαιολογεί τις πολλαπλές χρήσεις της μαστίχας Χίου, τόσο στο τομέα των τροφίμων, όσο και στον τομέα της υγείας και προσωπικής περιποίησης, σε παγκόσμια κλίμακα.

Η μαστίχα της Χίου αναγνωρίστηκε από τα αρχαία χρόνια, τόσο για το ιδιαίτερο άρωμα της, όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίκλα του αρχαίου κόσμου, που χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα της αναπνοής. Την χρησιμοποιούσαν ακόμη στην κοσμετολογία για καθαρισμό του προσώπου και του σώματος. Συμμετείχε ως δραστικό συστατικό σε μια σειρά από φαρμακευτικές συνταγές και γιατροσόφια, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί στις διεθνείς φαρμακοποιίες. Έχει επίσης καταγραφεί στη διάρκεια των αιώνων λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων της στην υγεία του ανθρώπου και τη συμβολή της στην ανακούφιση από διάφορες ασθένειες. Η συνεισφορά εξάλλου της χιώτικης μαστίχας στην πρόληψη και θεραπεία ασθενειών του πεπτικού συστήματος ήταν αναγνωρισμένη από τα αρχαία χρόνια.

Η μαστίχα Χίου από το 1997, έχει χαρακτηρισθεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), βάσει του υπ’ αριθμ. 123/1997 Κανονισμού (L0224/24-1-97) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει καταχωρηθεί στον σχετικό Κοινοτικό Κατάλογο των Προϊόντων Π.Ο.Π. Ως Π.Ο.Π χαρακτηρίζεται το προϊόν, του οποίου τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, ενώ η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του λαμβάνουν χώρα σε οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή. Σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό, η μαστίχα Χίου προστατεύεται από την πώληση οιασδήποτε ανταγωνιστικής απομίμησης που θα υπεξαιρούσε τη φήμη της Ονομασίας Προέλευσης.

Φτιάχνοντας τη μαστίχα Χίου

Το δένδροκαλλιεργείται στα μαστιχοχώρια, με λιπάνσεις, οργώματα, κλαδέματα και προετοιμασία του προαναφερθέντος «τραπεζιού», ενώ όλοι ανυπομονούν για τις εργασίες κεντήματος, που ξεκινά στα μέσα Ιουλίου και μπορεί να διαρκέσει μέχρι τέλη Αυγούστου. Το «τραπέζι» στρώνεται προσεκτικά με ασπρόχωμα, ώστε μόλις πέσει επάνω του η ρητίνη να στερεοποιηθεί πιο γρήγορα και πιο εύκολα. Και το κέντημα ξεκινά! Οικογένειες ολόκληρες ξεκινούν τα ξημερώματα για να κεντήσουν πολύ προσεκτικά τα πολύτιμα τους δένδρα, συνήθως δύο φορές την εβδομάδα για πέντε-έξι εβδομάδες. Η συχνότητα, το βάθος και το σχήμα του κεντήματος παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην άμεση, αλλά και στη μελλοντική απόδοση μαστίχας του κάθε δένδρου. Το κέντημα της μαστίχας είναι τόσο σημαντικό που είναι ίσως η μοναδική εργασία που αποφεύγεται να ανατίθεται σε εργάτες, ειδικά αν είναι ανειδίκευτοι ή άνευ επίβλεψης.

Το «κέντημα» είναι τόσο σημαντικό για την μαστίχα Χίου που είναι ίσως η μοναδική εργασία που αποφεύγεται να ανατίθεται σε εργάτες, ειδικά αν είναι ανειδίκευτοι ή άνευ επίβλεψης, και τις περισσότερες φορές πραγματοποιείται από τις ίδιες τις οικογένειες των παραγωγών.

Μετά το κέντημα, ξεκινά η περισυλλογή και το καθάρισμα. Αφού η ρητίνη κρυσταλλοποιηθεί σε διάφορα σχήματα, θα γίνει η συγκομιδή της χρησιμοποιώντας ξύλινες σκούπες και κόσκινα, ειδικές μεταλλικές βούρτσες, ή και τα ίδια τα χέρια των παραγωγών, μπορεί και ένα-ένα τα δάκρυα της. Η μαστίχα πρέπει στη συνέχεια να καθαριστεί από το χώμα, τα πεσμένα φύλλα και τις πέτρες, για να αξιοποιηθεί περαιτέρω. Αυτό άλλωστε, το ποσοστό καθαρότητας, είναι και το σπουδαιότερο στοιχείο που θα καθορίσει την τιμή διάθεσης της. Η μαστίχα Χίου καθαρίζεται σε βαρέλια με θαλασσινό νερό, σε κόσκινα και φυσικά με τα χέρια, όσο επίπονο και κουραστικό φαντάζει αυτό.

Τι είναι;

Το φυτό της μαστίχας, ο σχίνος, επιστημονικά Pistacia lentiscus, ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ. Ωστόσο, στο νησί της Χίου και πιο συγκεκριμένα στο νότιο τμήμα του νησιού, καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία σχίνου, ο μαστιχοφόρος σχίνος (συγκεκριμένα Pistacia lentiscus var. Chia), από τον οποίο εξάγεται η φυσική ρητίνη ή μαστίχα. Από το 1997 έχει χαρακτηριστεί ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π).

Το μαστιχόδενδρο, είναι θάμνος αειθαλής ύψους 2-3 μέτρων, που αναπτύσσεται αργά και παίρνει την πλήρη ανάπτυξή του μετά από 40-50 χρόνια, φτάνοντας μέχρι και τα 5 μέτρα ύψος στα ηλικιωμένα φυτά. Τα ειδικά χαρακτηριστικά του εδάφους και του μικροκλίματος, και η παραδοσιακή καλλιέργεια επιφέρουν τελικά ένα τόσο εντυπωσιακό αποτέλεσμα και διαμορφώνουν τη μοναδικότητα αυτής της ξεχωριστής ρητίνης. Η αρωματική ρητίνη, εκκρίνεται σε σχήμα δακρύων από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου, με επιφανειακές τομές των παραγωγών.

Το καλοκαίρι είναι η εποχή παραγωγής της μαστίχας. Η προετοιμασία του εδάφους ξεκινάει τον Ιούνιο. Το κέντημα των δέντρων είναι η συνέχεια και ολοκληρώνεται με τη συλλογή της χοντρής μαστίχας –μεγάλα κομμάτια- τον Αύγουστο και της ψιλής μαστίχας –μικρά κομμάτια- τον Σεπτέμβριο.

Από τον 1ο έως τον 7ο μ.Χ. αιώνα, η μαστίχα χρησιμοποιούνταν από τους πρακτικούς γιατρούς και βοτανολόγους κυρίως για τη θεραπεία γαστρικών διαταραχών. Στην αντίληψη των ανθρώπων της εποχής εκείνης, η χρήση της μαστίχας συντελούσε στην ομαλή λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος. Ειδικότερα, αρχαίοι Έλληνες ιατροί (σύμφωνα με πηγές των Ιπποκράτη, Διοσκουρίδη, Θεόφραστου, Γαληνού) αναφέρουν την χρήση της μαστίχας για ανακούφιση από τους οξείς επιγαστρικούς πόνους και τη δυσπεψία.

Ποιες οι ιδιότητές της;

Σύμφωνα με μελέτες η μαστίχα της Χίου διαθέτει αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, έχοντας επίσης την ικανότητα να μειώνει τα λιπίδια και τη γλυκόζη στο αίμα. Δεν θα μπορούσαμε να προσπεράσουμε την ιδιότητα της για την ανακούφιση που προσφέρει σε ενοχλήσεις στο στομάχι και γαστρεντερικό σύστημα. Επιπλέον, χρησιμοποιείται για δερματικά προβλήματα καθώς έχει επουλωτική δράση.

«Από το 2015, η μαστίχα έχει πάρει την μονογραφία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων ως φυσικό φάρμακο για γαστρεντερολογικές παθήσεις και την επούλωση δερματικών παθήσεων»

Ακόμη, η μαστίχα έχει αναφερθεί μέσα από έρευνες ότι αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και εμποδίζει την εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου. Με άλλα λόγια η μαστίχα είναι σημαντική καθώς με αυτή την αναστολή μπορεί να θεωρηθεί ότι διαθέτει αντικαρκινική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά, για να έχει αυτό το θετικό αποτέλεσμα, έχει παρατηρηθεί ότι θα πρέπει η μαστίχα να καταναλώνετε σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 20 μg/ml. Οι χημικές δομές των συστατικών της μαστίχας που είναι υπεύθυνες για αυτές τις δραστηριότητες δεν είναι σαφείς. Έτσι, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες προκειμένου να διασαφηνιστούν συγκεκριμένα τα βιοδραστικά συστατικά της μαστίχας.  

Πιο αναλυτικά οι θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις της

Η μαστίχα θα μπορούσε κάλλιστα να αποκαλείται «πολυχρηστικό» τρόφιμο. Είναι το φυσικό φάρμακο για παθολογικές καταστάσεις και μη! Οι ιδιότητες της είναι ποικίλες. Έχει γνωστή θεραπευτική δράση στην ιατρική, συμμετοχή στη βιομηχανία αρωμάτων και καλλυντικών,  στην ποτοποιία, στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική κλπ.

Τα συστατικά της μαστίχας χρησιμοποιούνται:

Στην Ιατρική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βελτίωση της υψηλής αρτηριακή υπέρτασης, του σακχαρώδη διαβήτη καθώς μπορεί να ρυθμίσει την γλυκόζη στο αίμα μειώνοντας την. Επιπρόσθετα, έχει βρεθεί σε άτομα με καρδιαγγειακά προβλήματα να βελτιώνει την HDL («καλή») χοληστερόλη και την ολική χοληστερόλη ενώ αντίθετα μειώνει την LDL («κακή») χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Σημαντική θεραπευτική ιδιότητα για άτομα με ενοχλήσεις σε στομάχι και γαστρεντερικές διαταραχές. Μεταξύ αυτών, η νόσος Crohn, η γαστρίτιδα, το έλκος και η δυσπεψία είναι μερικές παθήσεις οι οποίες δείχνουν σημάδια ανακούφισης μετά από κατανάλωση-χρήση της μαστίχα. Επίσης βοηθά στην εξάλειψη – μείωση ελικοβακτηριδίου.

Στην βιομηχανία αρωμάτων και καλλυντικών χρησιμοποιείται ως βάση η μαστίχα. Για παράδειγμα σε σαμπουάν, σαπούνια, κρέμα σώματος, κρέμα προσώπου, αφρόλουτρα κ.ά.

Η μαστίχα μπορεί να απολαμβάνεται ως προσθήκη στα αλκοολούχα ποτά. Επίσης και σε μη αλκοολούχα τύπου αναψυκτικό.

Στην ζαχαροπλαστική και στη μαγειρική χρησιμοποιείται η σκόνη μαστίχας ως συστατικό για βελτίωση της γεύσης. Για παράδειγμα σε λουκούμια, τσίχλες, καραμέλες, ζαχαρωτά, παστέλια, τσουρέκια, μπισκότα, παγωτά, ψωμί κ.ά.

Ποια η διατροφική της αξία;

Τα οφέλη που προσφέρει η ξακουστή μαστίχα Χίου πολλά, όμως καταναλώνοντας την πόση ενέργεια και μακροθρεπτικά συστατικά θα αποκομίσουμε για κάθε 100 γραμμάρια του προϊόντος;

Η μαστίχα όπως φαίνεται είναι μια πυκνοθερμιδική τροφή. Όμως, δεν περιέχει καθόλου λιπαρά και αλάτι, ενώ είναι φτωχή η περιεκτικότητα της σε σάκχαρα. Αντίθετα, είναι πλούσια σε φυτικές ίνες και υδατάνθρακα!

Σε ποιες μορφές τη βρίσκουμε;

• Σε χονδρή μορφή μεγάλα κομμάτια
• Σε ψιλή μορφή μικρά κομμάτια
• Σε μορφή σκόνης και
• Σε μορφή ελαίου δηλαδή μαστιχέλαιο 

Πώς πίνεται;

Η μαστίχα μπορεί να καταναλωθεί και ως ρόφημα. Η πιο διαδεδομένη της μορφή είναι ως λικέρ. Το γνωστό λικέρ μαστίχας το οποίο συνήθως προσφέρεται στο τέλος ενός γεύματος με την ιδιότητα ενός χωνευτικού ροφήματος. Άλλα είδη ποτών στα οποία μπορείτε να βρείτε την μαστίχα να περιλαμβάνεται είναι σε ρακόμελο, σε ούζο κ.α . Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να καταναλωθεί και το μαστιχέλαιο.

Πώς τρώγεται;

Η πιο δημοφιλή μορφή της μαστίχας βεβαίως και είναι η τσίχλα! Με το μάσημα της μαστίχας ως τσίχλας η υγιεινή των δοντιών, των ουλών και γενικά του στόματος θα είναι αισθητή. Βελτιώνεται γενικά η στοματική υγιεινή όπως ουλίτιδα και πλάκα, λόγω της αντιμικροβιακής δράσης και ενισχύει γενικά τον ανθρώπινο οργανισμό λόγω των αντιοξειδωτικών συστατικών της. Παρόλα αυτά η μαστίχα μπορείτε να απολαμβάνεται και σε άλλες μορφές όπως του παγωτού.

Συμπερασματικά

Η μαστίχα διαθέτει αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Επίσης, υπάρχουν δεδομένα για την αντικαρκινική δράση της. Έχει γενικά θετική επίδραση, βελτιώνοντας τη υγεία. Χρησιμοποιείται με επιτυχία στην ζαχαροπλαστική και μαγειρική, στην βιομηχανία αρωμάτων και καλλυντικών και στη ποτοποϊα. Έχει τον τίτλο της «θαυματουργή» τροφή και όχι άδικα. Έτσι μετά από όλα αυτά τα οφέλη, η ανάγκη για πάγια παραγωγή της είναι δεδομένη! Τέλος, η μαστίχα έχει αναγνωριστεί ως φυσικό φάρμακο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ένταξε από σήμερα κιόλας την μαστίχα στη διατροφή σου και ξεκίνησε να απολαμβάνεις τα οφέλη της!

Δικτυογραφία

https://www.mednutrition.gr/

https://www.gummastic.gr/el/

https://www.bitterbooze.com/