Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη μαχαίρα!

Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη μαχαίρα!

H Μεγάλη Δευτέρα αποκαλείται σε χωριά της Κρήτης και «μεγάλη μαχαίρα». Είναι η ημέρα που οι πολύ πιστοί απέφευγαν να πιάσουν μαχαίρι ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο γιατί θεωρούσαν πως είναι αμαρτία να κοπούν. Είναι επίσης η ημέρα που ακόμα και οι ελάχιστα πιστοί ορθόδοξοι χριστιανοί σταματούν την κατανάλωση κρέατος και ξεκινούν την νηστεία, άσχετα με το αν κοινωνήσουν ή όχι το Μεγάλο Σάββατο. Η Μεγάλη Δευτέρα έχει χαρακτήρα εισαγωγικό και βάζει τους πιστούς στο κλίμα της Μεγάλης Εβδομάδας…

Στα χωριά ξεκινούν οι ετοιμασίες στα σπίτια για τον εορτασμό του Πάσχα και την υποδοχή των συγγενών από τις πόλεις: Αρχίζει γενική καθαριότητα, ασπρίζονται με ασβέστη οι αυλές, ενώ οι νοικοκυρές αρχίζουν ν’ ανεπιάνουν τα προζύμια τους για τα πασχαλινά κουλούρια και τα καλιτσούνια. Οι άντρες και τ’ αγόρια ξεκινούν να κόβουν ξύλα, κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους, προκειμένου να φτιάξουν τη φουνάρα που θα κάψει το βράδυ της Ανάστασης τον Ιούδα.

Οι παλιοί από τη Μεγάλη Δευτέρα και για όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, σταματούσαν τις συνήθειες που τους διασκέδαζαν στα χωριά και έκαναν μια ζωή που αποδείκνυε συμπαράσταση προς το θείο δράμα: Έτσι, δεν άκουγαν μουσική, δεν τραγουδούσαν, δε σφύριζαν, δεν έπαιζαν χαρτιά. Σε κάποια καφενεία μάλιστα συνήθιζαν να κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι, υποδηλώνοντας μ’ αυτό την τρόπο την αποχή τους από τη χαρτοπαιξία…

Ιδού ο Νυμφίος έρχεται και η άκαρπη συκιά! Στο θρησκευτικό-τελετουργικό κομμάτι, τη Μεγάλη Δευτέρα κυριαρχούν δυο γεγονότα:

1. Η ζωή του Ιωσήφ, του 11ου γιου του Πατριάρχη Ιακώβ, του ονομαζόμενου Παγκάλου, δηλαδή του ωραίου στο σώμα και στην ψυχή. Ο Ιωσήφ προεικονίζει με την περιπέτειά του (που πουλήθηκε σκλάβος στην Αίγυπτο) τον ίδιο τον Χριστό και το πάθος Του. Τα αδέλφια του Ιωσήφ τον φθονούσαν, γι’ αυτό τον έριξαν μέσα σ’ ένα λάκκο και κατόπιν τον πούλησαν σε Αιγύπτιους εμπόρους. Υπέφερε πολλά, όμως στο τέλος δοξάστηκε κι έγινε άρχοντας της Αιγύπτου. Ο Ιωσήφ θεωρείται τύπος του Χριστού για τα παθήματα, την αρετή του, την πραότητα και την ανεξικακία του. Και ο Κύριος φθονήθηκε από τους αρχιερείς, τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους και αφού υπέφερε πολλά για τη σωτηρία μας δοξάστηκε με την Ανάστασή Του.

2. Το περιστατικό της άκαρπης συκιάς που ξέρανε ο Χριστός. Σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση, το θαύμα αυτό έγινε την επομένη της εισόδου του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Ο Χριστός, βλέποντας στο δρόμο μια συκιά, πήγε κοντά της, μα δε βρήκε παρά μόνο φύλλα. Της λέει τότε: «Ποτέ πια μην ξαναβγάλεις καρπό!». Κι αμέσως ξεράθηκε η συκιά. Εκείνη η άκαρπη συκιά συμβόλιζε τη Συναγωγή των Ιουδαίων που δεν είχε να παρουσιάσει πνευματικούς καρπούς και γι’ αυτό καταδικάστηκε από τον Κύριο. Συμβόλιζε ακόμα και κάθε άνθρωπο που δεν έχει πνευματική καρποφορία. Το Ευαγγέλιο του Όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας αφηγείται όχι μόνο το επεισόδιο της συκής, αλλά και τις παραβολές των δύο γιων (Ματθ. 21, 28-32) και των κακών γεωργών (Ματθ. 21, 33-46) μέσω των οποίων ο Κύριος προείπε την απόρριψή Του στον ισραηλιτικό λαό. Οι παραβολές αυτές ελέχθησαν την ημέρα μετά την Κυριακή των Βαΐων και γι’ αυτό η Εκκλησία όρισε να διαβάζονται τη Μεγάλη Δευτέρα. Η ακολουθία του Όρθρου αρχίζει με το πασίγνωστο τροπάριο: “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός” ^(*)

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ

Ὁ Χριστός μέ τήν ἐνανθρώπηση καί τήν θυσία Του στόν Σταυρό ἔδειξε τήν μεγάλη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τό ἀνθρώπινο γένος. Γι’ αὐτό χαρακτηρίζεται «νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας». Οἱ ἀκολουθίες τῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος ὀνομάζονται ἀκολουθίες τοῦ Νυμφίου.

Τά γεγονότα πού θυμόμαστε καί ἑορτάζουμε τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα περιέχονται ὅλα στά τέσσερα Εὐαγγέλια, καί περιγράφουν τά γεγονότα πού συνέβησαν μετά τήν θριαμβευτική Εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στά Ἱεροσόλυμα μέχρι τήν Σταύρωση, τήν Ταφή καί τήν Ἀνάστασή Του.

Ἡ Μεγάλη Δευτέρα ἀρχίζει μέ τόν ὄρθρο, πού ψάλλεται τήν Κυριακή τῶν Βαΐων τό βράδυ καί συνεχίζει μέ τόν ἑσπερινό καί τήν θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων, πού τελεῖται τήν Μ. Δευτέρα τό πρωΐ. Τήν Μεγάλη Δευτέρα θυμόμαστε τόν δίκαιο καί Πάγκαλο Ἰωσήφ, ὡς τύπο τοῦ Χριστοῦ, καί τό περιστατικό ἀπό τό Εὐαγγέλιο τῆς ἄκαρπης συκῆς πού καταράσθηκε ὁ Χριστός, ὡς τύπο τῆς πνευματικῆς ἀκαρπίας.

Ὁ Ἰωσήφ ἦταν ἕνας ἀπό τούς δώδεκα γυιούς τοῦ Ἰακώβ τοῦ Πατριάρχη τῶν Ἑβραίων. Ἦταν τό ἀγαπημένο του παιδί, γι’ αὐτό τά ἄλλα ἀδέλφια του τόν ζήλεψαν καί ἀποφάσισαν νά τόν σκοτώσουν. Τελικά τόν πούλησαν σέ ἔμπορους πού πήγαιναν στήν Αἴγυπτο καί εἶπαν στόν πατέρα του Ἰακώβ ὅτι τόν ἔφαγαν τά θηρία τῆς ἐρήμου. Στήν Αἴγυπτο ὁ Ἰωσήφ μεγαλούργησε, γιατί δέν ἔμειναν κρυφά τά πνευματικά καί φυσικά χαρίσματά του, συνέβαλε στήν εὐημερία τῆς Αἰγύπτου καί ἔφθασε νά γίνει ἀντιβασιλέας, μετά τόν Φαραώ. Τήν περίοδο τῆς ξηρασίας καί τῆς πείνας πού ἔπεσε στήν Παλαιστίνη, τά ἀδέλφια του πῆγαν νά ζητήσουν βοήθεια, καί ἐκεῖ τόν προσκύνησαν. Ὁ Ἰωσήφ τούς φανερώθηκε, τούς καθησύχασε ὅτι δέν θά τούς κάνει κακό, «γιατί ἐγώ εἶμαι τοῦ Θεοῦ», ὅπως τούς εἶπε, καί ζήτησε καί πῆγε καί ὁ πατέρας του στήν Αἴγυπτο, κοντά του. Θεωρεῖται ὡς τύπος (ὁμοίωση) τοῦ Χριστοῦ.

Τό Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα πού θά ἀκούσουμε στήν Κυριακή τό βράδυ εἶναι ἀπό τόν Εὐαγγελιστή Ματθαῖο καί ἀναφέρεται στό περιστατικό τῆς ἄκαρπης συκῆς πού τήν καταράσθηκε ὁ Χριστός καί ξεράθηκε, γεγονός πού συνέβη τήν ἑπόμενη ἡμέρα μετά τήν Εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στά Ἱεροσόλυμα, καθώς καί στίς παραβολές πού εἶπε στούς Ἰουδαίους γιά τήν ἀκαρπία τοῦ γένους τους.

Οἱ Ἰουδαῖοι κατάλαβαν ὅτι γι’ αὐτούς λέει ὁ Χριστός τίς παραβολές καί θέλησαν νά τόν συλλάβουν, ἀλλά φοβήθηκαν τόν λαό, πού Τόν θεωροῦσε προφήτη.

Τροπάρια: «Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός», «Τά πάθη τά σεπτά», «Τῷ τήν ἄβατον κυμαινομένην θάλασσαν», «Τόν νυμφῶνά σου βλέπω», «Ἐρχόμενος ὁ Κύριος ἐπί τό ἑκούσιον πάθος».

ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟ ΠΡΩΙ

Τελεῖται ὁ ἑσπερινός μέ Προηγιασμένη θεία Λειτουργία.

Τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα διαβάζεται τό βιβλίο τῆς Ἐξόδου, πού περιγράφει τό πρῶτο, τό νομικό Πάσχα μέ τήν διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης καί τήν ἔξοδο-φυγή καί ἐλευθερία τοῦ λαοῦ ἀπό τήν Αἴγυπτο πρός τήν γῆ τῆς Ἐπαγγελίας μέ ἀρχηγό τόν Μωϋσῆ. Ἀκόμη διαβάζεται τό βιβλίο τοῦ Ἰώβ μέ τήν συγκλονιστική ἱστορία τοῦ Ἰώβ.

Τό πρωΐ τῆς Μεγάλης Δευτέρα θά ἀκούσουμε ἐπίσης ἀπό τό Εὐαγγέλιο τοῦ Ματθαίου τούς λόγους πού εἶπε ὁ Χριστός πρός τούς Μαθητές Του, λίγο πρίν τό Πάθος Του, γιά τό τέλος τοῦ κόσμου καί τήν Δευτέρα Παρουσία Του.

Ὁ νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας (ἀπόσπασμα, παραφρασμένο,  ἀπό τό βιβλίο του Δεσποτικές Ἑορτές)

Ὁ Χριστός μέ τήν ἐνανθρώπηση καί τήν θυσία Του στόν Σταυρό ἔδειξε τήν μεγάλη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τό ἀνθρώπινο γένος. Γι’ αὐτό χαρακτηρίζεται «νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας».  […] Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ἑρμηνεύοντας τόν ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη, θά πῆ ὅτι ὁ Θεός εἶναι καί ἔρως καί ἐραστόν, πού κινεῖται καί ἑλκύει πρός τόν ἑαυτόν Του τά δεκτικά τοῦ ἔρω­τος. Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος θά τόν ἀποκαλέση ἔρωτα: «Ὁ ἐμός ἔρως ἐσταύρωται».  …

Ὅπως ὁ ἔρωτας φέρνει σέ ἔκσταση τούς ἀνθρώπους πού ἀγαπιοῦνται, ἔτσι καί ὁ ἔρως τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους τόν ἔφερε στό νά κενωθῆ, νά γίνη ἄνθρωπος. … Δύο εἶναι τά βασικά γνωρίσματα τοῦ ἀληθινοῦ ἐραστοῦ πρός αὐτόν πού ἀγαπᾶ. Τό ἕνα εἶναι ὅτι θέλει νά εὐεργετῆ τόν ἐρώμενο μέ πολλά δῶρα, καί τό ἄλλο ὅτι θέλει νά πάσχη γι’ αὐτόν. Τό δεύτερο γνώρισμα εἶναι σαφῶς ἀνώτερο ἀπό τό πρῶτο. Ἐπειδή, ὅμως, ὁ Θεός, ὡς ἀπαθής, δέν μποροῦσε νά πάθη γιά τόν ἄνθρωπο, γι’ αὐτό «μηχανᾶται τήν κένωσιν», καί ἔπαθε στό σῶμα Του γιά νά δείξη τήν μεγάλη ἀγάπη Του πρός τόν ἄνθρωπο.  …

Ο ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΙΩΣΗΦ, ΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (ἀπόσπασμα, παραφρασμένο,  ἀπό τό βιβλίο του Ἰατρική ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη)

Ὁ Ἰωσήφ θεωρεῖται τύπος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μέ ὅλη του τήν ζωή προτυπώνει τόν Χριστό καί τό πάθος Του. Το πρόσωπο, δηλαδή αυτό της Παλαιάς Διαθήκης προτυπώνει, προεικονίζει, συμβολίζει το Χριστό. Έζησε πολλούς αιώνες προ Χρίστου, όμως πολλά σημεία της ζωής του είναι προτυπώσεις σημείων της ζωής του Χριστού. Έτσι έχουμε στην Παλαιά Διαθήκη τύπους του Χριστού, τύπους της Παναγίας, τύπους του Σταυρού, τύπους της Εκκλησίας κ.λπ. Πολλά εἶναι τά σημεῖα πού μποροῦν νά ὑπογραμμισθοῦν. ῾Ο Ἰωσήφ ἀπό φθόνο τῶν ἀδελφῶν του κατ᾿ ἀρχάς ρίφθηκε σέ λάκκο, ἀφοῦ τοῦ ἀφηρέθηκε ὁ χιτώνας: «ἐξέδυσαν (οἱ ἀδελφοί) Ἰωσήφ τόν χιτῶνα τόν ποικίλον τόν περί αὐτόν καί λαβόντες αὐτόν ἔρριψαν εἰς τόν λάκκον…» (Γεν. λζ`, 23-24). Ἔτσι καί οἱ ἀδελφοί τοῦ Χριστοῦ τόν ἐξέδυσαν καί τόν παρέδωσαν στόν θάνατο.

Ὅπως ὁ Ἰωσήφ στήν συνέχεια πωλήθηκε ὡς δοῦλος στήν Αἴγυπτο, ἔτσι καί ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου πωλήθηκε ὡς δοῦλος ἤ μᾶλλον ὡς ὁ χειρότερος τῶν κακούργων ἀπό τόν μαθητή Του, πού ὁ Ἴδιος κάλεσε στό ἀποστολικό ἀξίωμα.

Ὅπως ὁ Ἰωσήφ ἀντιμετώπισε μεγάλο πειρασμό ἀπό τήν γυναίκα τοῦ Πετεφρῆ καί κατόρθωσε νά νικήση, «καταλιπών τά ἱμάτια αὐτοῦ ἐν ταῖς χερσίν αὐτῆς καί ἔφυγε καί ἐξῆλθεν ἔξω» (Γεν. λθ`, 12), ἔτσι καί ὁ Χριστός ἀντιμετώπισε μεγάλο πειρασμό ἀπό τήν ἀνθρώπινη κακία καί μέ τήν θεότητά Του νίκησε τόν θάνατο καί τόν διάβολο. Μπορεῖ νά Τοῦ κράτησαν τά ἐνδύματα, μπορεῖ νά Τόν θανάτωσαν, ἀλλ’ ὅμως μέ τόν θάνατό Του κατανίκησε τό κράτος τοῦ θανάτου.

Ὅπως ὁ Ἰωσήφ ἀφοῦ συκοφαντήθηκε κλείσθηκε στήν φυλακή, ἔτσι καί ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἀφοῦ συκοφαντήθηκε θανατώθηκε καί κατέβηκε στόν Ἅδη. Καί ὅπως ὁ Ἰωσήφ μέσα ἀπό τήν φυλακή ἐξῆλθε νικητής καί ἀναδείχθηκε βασιλεύς τῆς Αἰγύπτου, ἔτσι καί ὁ Χριστός ἐξῆλθε ἀπό τόν ἅδη θριαμβευτής καί ἔγινε ὁ Βασιλεύς τοῦ νέου Ἰσραήλ, τοῦ Ἰσραήλ τῆς Χάριτος. «Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο». Αὐτές οἱ θαυμαστές ὁμοιότητες συνετέλεσαν, ὥστε ὁ Ἰωσήφ ὁ Πάγκαλος νά θεωρῆται τύπος τοῦ Χριστοῦ.

ΤΡΟΠΑΡΙΟ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΙΧΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΞΗΡΑΝΘΕΙΣΑ ΣΥΚΗ

Ἀδελφοί, ἀφοῦ φοβηθοῦμε τό ἐπιτίμιο πού ἔλαβε ἡ συκῆ γιά τήν ἔλλειψη καρπῶν καί ξεράθηκε, ἄς φέρουμε καρπούς ἀξίους τῆς μετανοίας στόν Χριστό, σέ Αὐτόν πού μᾶς παρέχει τό μέγα ἔλεος.

^(*)  Πηγή εδώ