Νοέμβριος: ο Βροχάρης, ο Κρασομηνάς, ο Αρχαγγελίτης

Κοινοποιείστε το άρθρο

Νοέμβριος: ο Βροχάρης, ο Κρασομηνάς, ο Αρχαγγελίτης – Άι Ταξιάρχης

Ο Οκτώβριος μας αποχαιρέτησε προ ημερών. Έφυγε και μας ήρθε ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου ο Νοέμβρης και μετά από αυτόν έρχεται ο Δεκέμβρης που μας φέρνει το χειμώνα. Ο Νοέμβριος είναι ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου. Είναι ο ενδέκατος μήνας του χρόνου σύμφωνα με το ημερολόγιο που εκπονήθηκε από το Πομπίηο Νουμά, που υπήρξε δεύτερος βασιλιάς της Ρώμης. Ήταν άλλοτε ένατος και το όνομα του το πήρε τότε απ’ το ρωμαϊκό αριθμό NOBEΜ-NOVEBER, που σημαίνει εννέα. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Νοέμβριος μετακινήθηκε στην ενδέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία.

Στην αρχαία Αθήνα ο Νοέμβριος ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανοψιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Μαιμακτηριώνα. Την περίοδο αυτή οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα:

Χαλκεία, κατά τα οποία οι σιδεράδες της πόλης τιμούσαν τον προστάτη Θεό τους Ήφαιστο.

Μαιμακτήρια, για να τιμήσουν τον θεό των καιρικών συνθηκών, Δία τον Μαιμάκτη, δηλαδή τον θυελλώδη και να του ζητήσουν ήπιο καιρό, σε μια εποχή που το κρύο δυνάμωνε. Από το προσωνύμιο αυτό του Δία πήραν το όνομά τους, τόσο η γιορτή, όσο και ο μήνας.

Το ουράνιο σημάδι που κυριαρχεί τον μήνα Νοέμβριο και οργανώνει τις εργασίες των ελλήνων αγροτών και κτηνοτρόφων, είναι ο αστερισμός της Πλειάδας, δηλαδή η Πούλια, όπως την ονομάζει ο λαός μας. Η ανατολή της Πούλιας στα τέλη Μαϊου και η δύση της στα μέσα Νοεμβρίου λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, σημαδεύουν αντίστοιχα την αρχή του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα, η δύση της τοποθετείται στις 14 Νοεμβρίου ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φιλίππου.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Νοέμβριος ονομάζεται:

Σποριάς και Μεσοσπορίτης, λόγω της σποράς δημητριακών και οσπρίων.

Βροχάρης για τις βροχές του.

Ανακατωμένος, λόγω των ακατάστατων καιρικών συνθηκών.

Κρασομηνάς, επειδή ανοίγονται τα βαρέλια με το καινούργιο κρασί (σε πολλά μέρη στις 3 Νοεμβρίου, εορτή της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου).

Αϊ Ταξιάρχης, Αρχαγγελίτης, Αρχαγγελιάτης, Αϊ Στράτης και Αϊ Στράτηγος, από την εορτή των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8 Νοεμβρίου. Την ημέρα αυτή πιστεύει ο λαός ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ γράφει στο τεφτέρι του τις ψυχές που θα πάρει μέσα στο χρόνο. Γι΄αυτό έλεγαν: ” Σήμερα μην κοιτάζεις δουλειές. Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος σε γράφει στο χαρτί του και παίρνει την ψυχή σου”.

Αγιομηνάς, από την εορτή του Αγίου Μηνά (11 Νοεμβρίου). Την ημέρα αυτή οι γυναίκες δεν άνοιγαν ψαλίδι και οι άνδρες σουγιά, για να μην ανοίξει το στόμα του ο λύκος.

Φιλιππιάτης, από την εορτή του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου).

Αντριάς, από την εορτή του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου), επειδή πιστεύεται ότι το κρύο «αντρειεύει». Ο Άγιος Ανδρέας λέγεται και Τρυποτηγανάς, επειδή, όπως έλεγαν, τρυπούσε τα τηγάνια όσων δεν έκαναν τηγανίτες την ημέρα αυτή.

Οι αμπελουργοί το λένε Κρασομηνά γιατί το μήνα αυτόν ανοίγουν τα κρασιά ψήνoυv τα τσίπουρα και ασχολούνται με διάφορες αμπελουργικές εργασίες. Καθαρίζουν τ΄ αμπέλια τους από τις περιττές κληματόβεργες, και αφήνουν μόνον εκείνες που θα κλαδέψουν αργότερα στο τέλος του Φλεβάρη ή στο πρώτο δεκαήμερο του Μάρτη, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, κάνουν το μονολόγημα όπως το λένε, τα ξελακώνουν και φυτεύουν τις καινούργιες καταβολάδες. Μια παροιμία στα αμπελοχώρια λέει. «Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες». Από αυτές την Άνοιξη θα ξεπροβάλουν το καινούργια κλήματα Οι ελαιοπαραγωγοί δουλεύουν εντατικά από το πρωί ως το βράδυ. Μαζεύουν τις ελιές. Τα λιοτρίβια δεν έχουν σταματημό. Εργάζονται μέρα και νύχτα για να βγάλουν το καινούργιο λάδι. Οι μέρες του Νοέμβρη είναι μικρές και οι νύχτες μεγάλες. Δεν προλαβαίνουν τη μέρα να κάνουν όλες τις δουλειές και εργάζονται υποχρεωτικά και τη νύχτα. Για το λόγο αυτό σε πολλά μέρη τον αποκαλούν και «χαμένο Μήνα». Άλλοι πάλι τον ονομάζουν «Αντρειά» γιατί μαζί με τις άλλες γιορτές των Αγίων Αναργύρων, των Κοσμά και Δαμιανού, των Ταξιαρχών, του Αγίου Νεκταρίου του Αγίου-Φιλίππου και της Αγίας Αικατερίνης, μας φέρνει στο τέλος του και τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα.

Οι γεωργοί θεωρούν προστάτιδα την Αγία Αικατερίνη, επειδή η γιορτή της συμπίπτει με τη σπορά. Έχουν παρατηρήσει ότι τις περισσότερες χρονιές βρέχει τη μέρα αυτή, που το νερό είναι πολύτιμο για να φυτρώσουν τα σπαρτά τους. Λένε μάλιστα πως, αν συμβεί και είναι ανομβρία τις μέρες αυτές της σποράς, η Αγία δανείζεται νερό από άλλον Άγιο για να βρέξει, για να μη στερήσει τη χαρά αυτή από τους γεωργούς, που την περιμένουν με αγωνία Με τη γιορτή του Αγία Αντρέα, τις περισσότερες φορές μας φέρνει και τα πρώτα χιόνια, το κρύο δυναμώνει, αντρεύει, γι’ αυτό το λόγο πολλοί υποστηρίζουν πως το λένε Αντρειά και όχι όπως παραπάνω αναφέραμε εξ αιτίας της γιορτής του. Όπως παρατηρούμε οι πολλές και διάφορες ονομασίες που του προσφέρει ο λαός, προέρχονται κατά κύριο λόγο, από τις γιορτές που τον συνοδεύουν, τις εργασίες που γίνονται στις μέρες του και προ παντός από τις διάφορες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στις μέρες της βασιλείας του. Ο λαός τον ονομάζει βροχάρη, γιατί μας φέρνει αρκετές βροχές, Σποριά, ή Σπορίτη γιατί τότε σπέρνovται τα σιτάρια. έχει στολίσει με αρκετά ονόματα. τον λέει Αεργίτη, Ανακατωμένο, σπορέα και Μισοσπορίτη Αντρειά γιατί το κρύο αντρειεύει, Βροχάρη, Νυχτιάρη, Παχνιστή με αφορμή που τα ζώα τους είναι κλεισμένα στο παχνί, Ξυλευτή, και Χαμένο. Ο Χειμώνας τώρα είναι στα πρόθυρα. Τα κρύα είναι τσουχτερά. Τα πρώτα χιόνια, αν δεν εμφανιστούν στα χαμηλώματα, είναι βέβαιο ότι σκεπάζουν τις κορυφές των βουνών. Ο έξοχές ρήμαξαν. Έπαψαν τα χαρούμενα βελάσματα των αρνιών και τα κουδουνίσματα των προβάτων που έδιναν ζωή στην εξοχή. Τα κοπάδια έχουν κατεβεί από καιρό στα χειμαδιά και τα οικόσιτα ζώα είναι δεμένα στα παχνιά τους. Στις χελιδονοφωλιές ένοικοι κάτοικοι είναι τώρα τα σπουργίτια. Τα λελέκια και τα χελιδόνια μας, βρίσκονται τώρα στην Αραπιά. Επίσης οι μελισοκόμοι μεταφέρουν και τοποθετούν τις κυψέλες σε μόνιμες χειμωνιάτικες θέσεις.

Στα τζάκια η φωτιά καίει νυχτοήμερα. Οι άνθρωποι μαζεμένοι γύρω από το τζάκι απολαμβάνουν τη Θαλπωρή, τη θέρμανση που είναι τόσο ευχάριστη την εποχή αυτή. Τα νυχτέρια δίνουν και παίρνουν. Συγγενείς γνωστοί και φίλοι συγκεντρώνονται καλεσμένοι σε γειτονικά σπίτια και εργάζονται μέχρι πρωίας πολλές φορές. Ξεφλουδίζουν καλαμπόκια ή ασχολούνται, οι γυναίκες ιδίως, με άλλες εργασίες γνέσιμο μαλλιών με τη πατροπαράδοτη ρόκα, το πλέξιμο και το κέντημα. Σαν περάσει ή ώρα και η νύστα φανερώνεται στα κουρασμένα πρόσωπα, η σπιτονοικοκυρά προσφέρει διάφορα εδέσματα, γλυκό, ρεντζέλια, ξερά σύκα, σταφίδες και καμιά καλοψημένη πίτα. Τρώνε και αστειεύονται. Τα χωρατά είναι στο προσκήνιο. Οι γλωσσοδέτες και τα κουτσομπολιά κάποτε τελειώνουν και δίνουν τη θέση τους στο τραγούδι. Ο χαμένος μήνας αναχωρεί, φεύγει και ο Δεκέμβρης παίρνει τη θέση του. Ευχάριστος μήνας αυτός, αν και το κρύο τσούζει φοβερά και τα άσπρο σεντόνι του χιονιού καλύπτει τα πάντα, η ψυχή των ανθρώπων γίνεται θερμογόνος γιατί ιδίως στις πόλεις αλλάζει ριζικά η όξη τους. Φτάνουν τα Χριστούγεννα, τη πιο μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Οι δρόμοι και τα καταστήματα στις πόλεις φωταγωγούνται και οι προθήκες των καταστημάτων γεμίζουν από Άγιο-Βασίληδες και από πλήθος δώρα και κάθε είδος παιχνιδιού. Τα παιδάκια είναι ανυπόμονα. Στέλνουν γράμματα στον Άγιο-Βασίλη και τον παρακαλούν να φέρει στο καθένα το δώρο που επιθυμεί. Ακόμα και οι μεγάλοι νιώθουν μέσα τους χαρά και αγαλλίαση γιατί ύστερα από το Δεκέμβρη θα έρθει ο καινούργιος χρόνος από τον οποίον προσδοκούν και περιμένουν να τους φέρει καλές δουλειές, ευτυχία, χαρά και προ παντός ειρήνη.

Από την εορτή του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου) έως τα Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) η Εκκλησία επιβάλλει την τήρηση νηστείας, το γνωστό Σαρανταήμερο, ενώ μία ακόμη γιορτή σηματοδοτεί εκκλησιαστικά τον Νοέμβριο:

Η εορτή του Χριστιανισμού που δεσπόζει αυτό το μήνα είναι “ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ”. Τα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου), που μας θυμίζουν την έλευση της νεαρής Μαρίας (μετέπειτα Θεοτόκου) στο Ναό και την αφιέρωσή της στο Θεό από τους γονείς της Ιωακείμ και Άννα. Στις 21 Νοεμβρίου, είναι η ανάδειξη του θεϊκού γυναικείου στοιχείου στον Χριστιανισμό, και η τυπική γιορτή της σποράς. Την μέρα αυτή οι γεωργοί έχουν αργία και τρώνε ένα ειδικό φαγητό, τα λεγόμενα “πολυσπόρια”. γι΄αυτό η γιορτή ονομάζεται επίσης “Της Παναγιάς της πολυσπορίτισσας”. Τα πολυσπόρια βράζουν λίγους σπόρους από κάθε είδος δημητριακά, και όσπρια προσθέτοντας σταφίδες, μύγδαλα, καρύδια και πετιμέζι. Τα πολυσπόρια τα ανταλάσσουν μεταξύ τους και ανταλάσσουν ευχές.

Την ημέρα αυτή οι γεωργοί συνήθιζαν να έχουν αργία και να τρώνε πολυσπόρια, ένα μείγμα από δημητριακά και όσπρια.

Σημαντική εκκλησιαστική γιορτή είναι και του Αγίου Στυλιανού (26 Νοεμβρίου), προστάτη των μικρών παιδιών, τα οποία «στυλώνει».

Ας μην παραλείψουμε, τέλος το γεγονός ότι στις 17 Νοέμβρη είναι “Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΕΞΕΡΓΕΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ”. το 1973 κατά της Απριλιανής δικτατορίας του 1967.

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟ

«Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές».
«Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες».
«Η Πούλια βασιλεύοντας, το μήνυμά της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους».
«Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα: -Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ’ Άι- Φιλίππου αυτού είμαι».
«Αν τ’ Άη Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια, των Αγιών δε λείπω».
«Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει».
«Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είν΄ στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στον κάμπο».
«Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει».
«Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει».
«Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας».
«Σ’ τσι τριάντα, τ’ Αγι-Αντριός, αντριεύεται το κρύο».
«Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί».
«Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, το Νοέμβρη παραμύθια».
«Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» – «καλησπέρα».