Κοινοποιείστε το άρθρο
Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Ὁ Ἅγιος Θεοφύλακτος, Ἀρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας, ὁ Χαλκιδεύς
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, στό βάθος τῆς ἁγιολογικῆς συνειδή-σεως, δεν ἔχει ἀρνηθεῖ θέση στό Ἁγιολόγιο της στόν Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, δεδομένου ὅτι τοιχογραφία του βρίσκεται στό ναό τῆς μονῆς τῆς Φανερωμένης στή Σαλαμίνα και ἱστορήθηκε τό ἔτος 1735 ἀπό τόν ἁγιογράφο Γεώργιο Μάρκο τόν Ἀργεῖο . Ἐπίσης, σέ χειρόγραφα ἔργων τοῦ Θεοφύλακτου καί σέ ἔντυπα ἔργα του αὐτός ἀναγράφεται ὡς «ἅγιος». Ἔτσι, στό ὑπ’ ἀριθμ. 126 χειρόγραφο τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης ἀναγράφεται: «Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Θεοφυλάκτου, ἀρχιεπισκόπου Βουλγαρίας, Παιδεία Βασιλική πρός Πορφυρογέννητον Κωνσταντῖνον». Σέ βιβλίο πού ἐκδόθηκε στήν Ἀθήνα τό ἔτος 1850 καί ἐπιγραφόταν «Οὐρανοῦ κρίσις…», καταχωρίζεται «καί ὁ θεοφεγγής βίος τοῦ ἱεροῦ Κλήμεντος τοῦ Βουλγαροκήρυκος καί ὁμολογητοῦ…συντεθείς ἑλληνιστί ὑπό τοῦ ἐν ἁγίοις Θεοφυλάκτου ἀρχιεπισκόπου Βουλγαρίας…». Ἤδη δέ καί ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὀνομάζει τον Ἅγιο Θεοφύλακτο «μακάριον» καί «ἱερόν», χρησιμοποιεῖ δηλαδή χαρακτηρισμούς καί ἐπίθετα ἀποδιδόμενα στους ἁγίους.
Σύμφωνα μέ τά παραπάνω ὁ Εὐβοεύς Ἀρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας Θεοφύλακτος κατατάσσεται στήν Εὐβοϊκή Ἁγιολογία. Αὐτός γεννήθηκε «ἐν Εὐρίπῳ», δηλαδή στή σημερινή Χαλκίδα τῆς Εὔβοιας γύρω στό 1030 ἤ τό ἀργότερο τό ἔτος 1055, δεδομένου ὅτι τά χρονολογικά προβλήματα εἶναι τά δυσχερέστερα στή βιογραφία του. Τό ἐπίθετο του ἦταν Ἥφαιστος. Οἱ ἀδελφοί Γεώργιος καί Δημήτριος Τορνῖκες, ἀπό τούς ὁποίους ὁ πρῶτος διετέλεσε διδάσκαλος τοῦ Ψαλτῆρος καί τοῦ Εὐαγγελίου, ὑπομνηματογράφος, «μαΐστωρ τῶν ρητόρων» καί Μητροπολίτης Ἐφέσου († 1156/1157), ὁ δέ Δημήτριος «λογοθέτης τοῦ δρόμου», δηλαδή ὑπουργός τῶν ἐξωτερικῶν, τῶν ἐσωτερικῶν, τῆς συγκοινωνίας καί τῶν ταχυδρομείων († 1201/1202), εἶχαν μητέρα μητέρα τήν ἀνιψιά τοῦ Θεοφύλακτου, πού καταγόταν καί αὐτή ἀπό τήν Εὔβοια. ῎Αν καί δέν εἶναι γνωστό σέ ποιά ἀρχικῶς σχολεῖα φοίτησε ὁ Θεοφύλακτος, εἰκάζεται ὅτι φοίτησε στην Ἀθήνα, κοντά στή γενέτειρά του Χαλκίδα, σπούδασε ὅμως στό πανεπιστήμιο στήν Κωνσταντινούπολη, τό ὁποῖο ἱδρύθηκε ἀπό τόν Βάρδα καί διετέλεσε μαθητής τοῦ ὕπατου τῶν φιλοσόφων Μιχαήλ Ψελλοῦ (1018-1078). Περί τοῦ διδασκάλου του γράφει σέ μία ἐπιστολή του μέ ἰδιαίτερη θέρμη .Ἦταν γνώστης ὅλων τῶν κλάδων τῶν ἐπιστημῶν, ἠσχολεῖτο δέ ὡς Ἀρχιεπίσκοπος μέ τή θεολογία καί τήν ἰατρική. Χειροτονήθηκε διάκονος τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας στήν Κωνσταντινούπολη καί δόθηκε σε αὐτόν τό ἐκκλησιαστικό ἀξίωμα τοῦ «μαΐστορος τῶν ρητόρων», δηλαδή τοῦ διδασκάλου καί ἑρμηνευτοῦ τοῦ Εὐαγγελίου καί διδασκάλου στά ἐκκλησιαστικά σχολεῖα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὁ αὐτοκράτορας Μιχαήλ Δούκας ὁ Παραπινάκης (1071-1078) ἀνέθεσε στόν Θεοφύλακτο τή μόρφωση τοῦ υἱοῦ του Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογέννητου. Κατά πᾶσα πιθανότητα, γύρω στό ἔτος 1090 , ὁ Θεοφύλακτος χειροτονήθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας μέ ἕδρα τήν Ἀχρίδα, καί ἀπό ἐκεῖ καλεῖται καί Θεοφύλακτος Ἀχρίδος, μέ σκοπό να διοικήσει μία σλαβόφωνη ἀπομακρυσμένη ἐπαρχία τῆς αὐτοκρατορίας.
Ὁ P. Gautier τοποθετεῖ την ἐκλογή του μεταξύ της 6ης Ἰανουαρίου 1088 καί τῆς ἄνοιξης τοῦ 1092. Πιθανότερη χρονολογία εἶναι τό 1091 , ἀφοῦ κατά τήν ἑορτή τῶν Φώτων, στίς 6 Ἰανουαρίου τοῦ 1090, βρισκόταν ἀκόμη στήν Κωνσταντινούπολη καί ἐκφώνησε τόν διασωθέντα λόγο στόν αὐτοκράτορα Ἀλέξιο τόν Κομνηνό (1081-1118) .
Ὁ ἱερός Θεοφύλακτος στάλθηκε στή Βουλγαρία ὡς Ἀρχιεπί-σκοπος αὐτῆς ἐξαιτίας τῶν πολλῶν ἱκανοτήτων του. Αὐτή ἡ θέση ἀπαιτοῦσε συμβιβασμούς, γιά νά ἐξασφαλίσει τήν πιστότητα τοῦ ποιμνίου του στο Βυζάντιο, ταυτόχρονα ὅμως καί τήν ἐκπλήρωση τῶν ποιμαντικῶν ὑποχρεώσεών του. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἐκεῖ ἀποτελοῦσε τόν κύριο ἀντιπρόσωπο τῆς βυζαντινῆς πολιτικῆς στήν πρόσφατα προσαρτημένη χώρα. Σέ ἐπιστολές του γράφει ὅτι στή Βουλγαρία αἰσθανόταν ὡς ἐξόριστος. Ἡ ἐντύπωσή του δέ αὐτή προῆλθε ἀπό τή διαφορά μεταξύ τῆς ἄριστης μορφωτικῆς καταστάσεως στή βυζαντινή ἐπαρχία τῆς Βουλγαρίας καί μάλιστα σέ σχέση πρός τούς κατοίκους αὐτῆς, τούς ὁποίους χαρακτηρίζει ὡς «ἀνομώτατον καί ὠμότατον ἔθνος». Ἄν καί ἐπιθυμοῦσε νά ἐπιστρέψει στήν Κωνσταντινούπολη, δέν τό πέτυχε. Προσπαθοῦσε νά ἰσορροπήσει τή νοσταλγία του γιά τήν Κωνσταντινούπολη μέ τή συγγραφή Ἐπιστολῶν καί πνευματικῶν ἐργασιῶν. Πιστεύεται ὅτι κατά τά γηρατειά του ὁ Θεοφύλακτος ἀποσύρθηκε ἀπό τήν Ἀχρίδα καί ἔζησε στή Θεσσαλονίκη ὅπου κοιμήθηκε ἐν Κυρίῳ, ἴσως τό 1126, καθώς ὅπως τό ἔτος τῆς γέννησής του δέν εἶναι ἐξακριβωμένο, ἀλλά τόσο ἀνεξακρίβωτο εἶναι καί τό ἔτος τοῦ θανάτου του.
Ὁ Ἅγιος Θεοφύλακτος, «σοφώτατος» ἄνδρας, ὑπῆρξε συγ-γραφέας ἀξιόλογων ἔργων, διακρίθηκε δέ κυρίως ὡς ἑρμηνευτής πολλῶν βιβλίων τῆς Ἁγίας Γραφῆς στή βάση τῆς ἑρμηνείας τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου. Ἑρμήνευσε ἀπό τά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τούς μικρούς Προφῆτες Ὠσηέ, Ἀββακούμ, Ἰωνᾶ, Ναούμ καί Μιχαία, ἀπό τά βιβλία δέ τῆς Καινῆς Διαθήκης τά τέσσερα Εὐαγγέλια, καί τίς δεκατέσσερις Ἐπιστολές τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων καί τίς Καθολικές Ἐπιστολές τῶν Ἀποστόλων Ἰακώβου, Πέτρου, Ἰωάννου καί Ἰούδα.
Ἔγραψε Λόγους παρηγορητικούς στήν προσκύνηση τοῦ Σταυροῦ, στήν ἑορτή τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου «ὅτε προσηνέχθη ἐν τῷ ναῷ παρά τῶν γεννητόρων αὐτῆς», εἰς τό ΙΑ΄ ἑωθινόν Εὐαγγέλιον. Ἐπίσης συνέγραψε τό «Μαρτύριον τῶν ἁγίων ἐνδόξων ΙΕ΄ ἱερομαρτύρων τῶν ἐν Τιβεριουπόλει τῇ Βουλγαρικῶς ἐπονομαζομένῃ Στρουμνίτζῃ μαρτυρησάντων, ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ δυσσεβοῦς Ἰουλιανοῦ τοῦ παραβάτου», τό Βίο τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος Ἀρχιεπισκόπου Βουλγαρίας († 916) καί πραγματεία ἐναντίον τῶν Λατίνων πρός τόν διάκονο Νικόλαο Καστρίνσιο, τόν μετέπειτα Ἐπίσκοπο Μελεσόβης, ἐπιγραφόμενη «Προσλαλιά τινι τῶν αὐτοῦ ὁμιλητῶν, περί ὧν ἐγκαλοῦνται Λατῖ-νοι», στήν ὁποία ἐλέγχει τίς λατινικές καινοτομίες καί χαρακτηρίζει τήν προσθήκη τοῦ Filioque στό Σύμβολο τῆς πίστεως ὡς «μέγιστον σφάλμα» . Ἔργο του εἶναι, ἐπίσης, ἡ «Παιδεία Βασιλική πρός τόν Πορφυρογέννητον Κωνσταντῖνον» καί ἰαμβικά ποιήματα. Τέλος, σώζονται ἀρκετές ἀξιόλογες Ἐπιστολές του «πλήρεις χάριτος, ἀττικῆς μούσης καί ἄξιαι ἀναγνώσεως». Ἐλάχιστα ἔργα του εἶναι ἀκόμη ἀδημοσίευτα.
Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Θεοφυλάκτου στίς 31 Δεκεμβρίου.
