Παραπληροφόρηση και fake news: Πώς μπορεί να διακρίνει κανείς μια αληθινή από μια κατασκευασμένη είδηση;

0 comment
Κοινοποιείστε το άρθρο

Παραπληροφόρηση και fake news: Πώς μπορεί να διακρίνει κανείς μια αληθινή από μια κατασκευασμένη είδηση;

Πώς μπορεί να διακρίνει κανείς μια αληθινή από μια κατασκευασμένη είδηση μέσα στον καθημερινό καταιγισμό πληροφοριών, ρεπορτάζ και αναλύσεων;

Tι συμβαίνει όταν το απόλυτο ψέμα γίνεται viral και εμφανίζεται ξαφνικά στο κινητό ή στον υπολογιστή μας ως η απόλυτη αλήθεια;

Το θέμα των ψεύτικων ειδήσεων είναι τόσο παλαιό όσο η ίδια η βιομηχανία των ειδήσεων: παραπληροφόρηση, φάρσες, προπαγάνδα και σάτιρα υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό. Ίσως και πιο παλαιό εάν συνυπολογίσουμε ως πηγή ειδήσεων και τα νέα που διαδίδονται και ακούμε από άλλους από στόμα σε στόμα! Για πρώτη φορά όμως στην ιστορία της ανθρωπότητας, ψηφιακές ενημερωτικές πλατφόρμες, υπηρεσίες προβολής-επικοινωνίας και social media, μπορούν να κατασκευάσουν εξ ολοκλήρου μια νέα πραγματικότητα, να αλλοιώσουν οφθαλμοφανείς αλήθειες και στοιχεία, να διαμορφώσουν συνειδήσεις και να χειραγωγήσουν συναισθήματα με τόσο μεγάλη διεισδυτικότητα και επιτυχία. Ήδη σε κάποια γωνιά του πλανήτη εξέλεξαν …πρόεδρο!

Η «έκρηξη» των νέων τεχνολογιών και της πληροφορικής καθορίζει πλέον την καθημερινότητα των ανθρώπων, έχουν επιβάλει του δικούς τους ρυθμούς στην επικοινωνία, την πληροφόρηση, την ενημέρωση και τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η ταχύτητα με την οποία αλλάζουν τα όρια του χρόνου και του χώρου δεν αφήνουν ανεπηρέαστη καμία πτυχή της ανθρώπινη ζωής και δράσης. Στο πλαίσιο αυτό, η διασπορά ψευδών ειδήσεων στην εποχή μας, κυρίως μέσω του διαδικτύου, αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για την κοινωνία και τη δημοκρατία, ενώ η ταχύτατη εξέλιξη των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (social media) τα καθιστούν, από εργαλεία επικοινωνίας, σε βασικούς φορείς παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων.

Υπάρχει μια ποικιλία πηγών ειδήσεων και οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες είναι το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, οι εφημερίδες με τους αντίστοιχους ιστότοπους, το διαδίκτυο, το οποίο από την εφεύρεσή του και την ευρεία χρήση του έγινε γρήγορα μια σημαντική πηγή ειδήσεων, και φυσικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter). Οι χρήστες τους έχουν εύκολη πρόσβαση σε ειδήσεις, η αλληλεπίδρασή τους με ένα click, like, share, επηρεάζει τόσο το περιεχόμενο που καταναλώνουν, όσο και τις προτάσεις περιεχομένου που λαμβάνουν.

Στην ικανότητα των κοινωνικών μέσων να εμφανίζουν μεγάλο αριθμό ειδήσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα, ελλοχεύει ο κίνδυνος οι χρήστες να μην αφιερώνουν χρόνο για να ερευνήσουν και να επαληθεύσουν την κάθε είδηση χωριστά. Αυτοί οι ιστότοποι συχνά βασίζονται σε κοινές χρήσεις, επισημάνσεις «μου αρέσει» ή «ακόλουθους» για να μετατρέψουν την είδηση σε διαγωνισμό δημοτικότητας. Επειδή όμως κάτι είναι δημοφιλές και ευρέως κοινοποιημένο, δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι αλήθεια.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι ψευδών ειδήσεων που λαμβάνουν πολλές μορφές. Για να καταπολεμήσουμε ή έστω να περιορίσουμε αυτό το φαινόμενο, οφείλουμε αφενός να προσδιορίσουμε τα είδη ψεύτικων ειδήσεων και αφετέρου να παράσχουμε τα κατάλληλα εργαλεία για τον τρόπο αξιολόγησης των ειδήσεων για την αξιοπιστία τους και την αλήθεια.

Υπάρχουν ψεύτικες ειδήσεις γραμμένες για κέρδος και στη συνέχεια κοινοποιούνται στα κοινωνικά μέσα μεταξύ στοχευμένων ομάδων ανθρώπων που θέλουν να πιστέψουν ότι είναι αλήθεια. Η πρόθεση είναι να εξαπλωθούν τα ψεύτικα νέα χωρίς οι αναγνώστες να αφιερώσουν χρόνο για να τις επαληθεύσουν σωστά.

Ένα άλλο είδος είναι οι ψευδείς τίτλοι. Τίτλοι που προσελκύουν εύκολα την προσοχή των αναγνωστών και το ίδιο εύκολα τους οδηγούν σε ένα κλικ στα ψεύτικα νέα. Ένας τίτλος ειδήσεων μπορεί να δηλώσει κάτι ως γεγονός, αλλά στη συνέχεια το σώμα του άρθρου να λέει κάτι διαφορετικό.

Στα παραπάνω είδη προστίθεται και η σάτιρα. Οι ειδήσεις αυτής της κατηγορίας, ξεκινούν συχνά με μια πτυχή της αλήθειας και στη συνέχεια στρέφονται σκόπιμα για να σχολιάσουν την κοινωνία. Οι ειδήσεις σάτιρας έχουν τη δυνατότητα να διαδίδονται ως πραγματικές ειδήσεις από εκείνους που δεν καταλαβαίνουν τη χιουμοριστική τους φύση, και ίσως γι’ αυτό είναι οι πιο επικίνδυνες.

Γνωρίζουμε όλοι πόσο σημαντική είναι η αξία της αντικειμενικής ενημέρωσης και της πολυφωνίας, ως δομικά στοιχεία της δημοκρατίας. Αντιλαμβανόμαστε όμως τους κινδύνους που κρύβουν οι σύγχρονοι ψηφιακοί μηχανισμοί παραπληροφόρησης; Τι πρέπει να προσέχουμε όταν γινόμαστε αποδέκτες μιας είδησης στα social media; Ποιος πρέπει να είναι σήμερα ο ρόλος των δημοσιογράφων; Σε μια εποχή που φουντώνει ο «πόλεμος της ενημέρωσης» στα παραδοσιακά ΜΜΕ, στο διαδίκτυο και τα social media, η αλήθεια δεν πρέπει να γίνεται θύμα στο βωμό της πρωτιάς και της γρήγορης ενημέρωσης.

Το φαινόμενο των fake news και ο αντίκτυπός του διαδόθηκε σε ευρεία κλίμακα στις αρχές του 21ου αιώνα. Μια από τις σημαντικότερες περιπτώσεις επίδρασης των fake news του πρόσφατου παρελθόντος δεν είναι άλλη από την εκλογή του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόλαντ Τραμπ. Η περίοδος που ακολούθησε την εκλογή του Ντόναλτ Τραμπ, θα μείνει στην ιστορία για τις αποκαλύψεις σχετικά με τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι ψευδείς ειδήσεις και η διαρκής ροή τους, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε η BuzFeed News τους τελευταίους 3 μήνες της προεκλογικής περιόδου των αμερικανικών προεδρικών εκλογών, η διασπορά και διακίνηση των fake news μέσω του Facebook ξεπέρασε την αντίστοιχη διακίνηση των κανονικών ειδήσεων, σε τέτοιο σημείο ώστε να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού εκλογικού αποτελέσματος.

Κάποιες από τις υπερβολικά ψευδείς ειδήσεις που έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία, ήταν πως η Χίλαρι Κλίντον πωλούσε όπλα στον ISIS και ότι είχε αποκλειστεί από την ανάληψη οποιουδήποτε δημοσίου αξιώματος, καθώς και ότι ο Πάπας υποστήριζε την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ κ.ά.

Εκτός από την πολιτική σκηνή, τα fake news κυριαρχούν και σε άλλους τομείς της κοινωνίας. Ας μην ξεχνάμε ότι δυο χρόνια πριν το 2018, Ιταλός δημοσιογράφος διακίνησε την είδηση του θανάτου του Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά.

Μέσα σε λίγα λεπτά τα νέα έκαναν τον γύρο του πλανήτη και μεγάλα ΜΜΕ, όπως το AP, η Washington Post, καθώς και γαλλικά μέσα αναπαρήγαγαν την είδηση. Ενδεικτικό της ταχύτητας διάδοσης είναι το γεγονός ότι έγινε και η σχετική αλλαγή στο Wikipedia.

Παράλληλα, στην Ελλάδα δόθηκε μια ακόμα διάσταση στη συγκεκριμένη ψευδή είδηση, με την παραβίαση του λογαριασμού στο Twitter της τότε Υπουργού Πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά, η οποία είχε μόλις αναλάβει τα καθήκοντά της. Συγκεκριμένα μέσω ενός ψεύτικου λογαριασμού, η Υπουργός ανακοίνωνε το θάνατο του Κώστα Γαβρά, ενώ στη συνέχεια η ίδια διέψευσε το γεγονός και δήλωσε «Δυστυχώς οι επιθέσεις με fake news δεν αφήνουν κανέναν ανεπηρέαστο. Ήταν μια κακόβουλη και μακάβρια επίθεση».

Ενώ και για το πιο επίκαιρο θέμα που απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα, τον COVID 19, όπως χαρακτηριστικά γράφει στο ΕΘΝΟΣ ο δημοσιογράφος Σωτήρης Δανέζης «H παραπληροφόρηση και τα fake news εξαπλώνονται ως συνήθως γρηγορότερα από οποιονδήποτε ιό, επιτείνοντας την αγωνία και τον φόβο του πληθυσμού. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι θεωρίες συνωμοσίας παίρνουν τη μορφή παγκόσμιας επιδημίας».

Είναι αποδεδειγμένο ότι οι ψευδείς ειδήσεις δεν κάνουν διακρίσεις, στοχεύουν προς κάθε κατεύθυνση και είναι επίσης αποδεδειγμένο ότι οι νέοι, οι οποίοι έχουν ιδιαίτερη σχέση και χρησιμοποιούν ενεργά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μεταξύ άλλων και για την ενημέρωσή τους, είναι τα «εύκολα» θύματα της παραπληροφόρησης συμβάλλοντας ταυτόχρονα με τη διαδικτυακή συμπεριφορά τους στη διάχυση τέτοιων ειδήσεων.

 

Η Ομάδα εμπειρογνωμόνων, που συστάθηκε με εντολή της Επιτρόπου Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας της Ε.Ε. κ. Μαρίγια Γκαμπριέλ, επικεντρώνεται ειδικότερα στα προβλήματα που συνδέονται με την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο και όχι στις ψευδείς ειδήσεις. Οι εμπειρογνώμονες στην έκθεση τους, σκοπίμως απέφυγαν να χρησιμοποιήσουν τον όρο «ψευδείς ειδήσεις», διευκρινίζοντας ότι είναι ακατάλληλος για να αποτυπώσει ταπερίπλοκα προβλήματα της παραπληροφόρησης, στην οποία συγκαταλέγεται επίσης το περιεχόμενο που αναμειγνύει κατασκευασμένα στοιχεία με πραγματικά περιστατικά. Στο πλαίσιο της έκθεσης η παραπληροφόρηση ορίζεται ως ψευδείς, ανακριβείς ή παραπλανητικές πληροφορίες που κατασκευάζονται, παρουσιάζονται και προωθούνται με σκοπό το κέρδος ή για να ζημιώσουν το κοινό συμφέρον. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να υπονομεύσουν τις δημοκρατικές διαδικασίες και αξίες και να θέσουν στο στόχαστρο διάφορους τομείς, όπως η υγεία, η επιστήμη, η εκπαίδευση και ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Η έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη συμμετοχής όλων των ενδιαφερόμενων μερών σε κάθε πιθανή δράση και συνιστά κατά κύριο λόγο την υιοθέτηση μιας προσέγγισης αυτορρύθμισης.

Αδιαμφισβήτητα κρίνεται απαραίτητη η υιοθέτηση τακτικών ελέγχου για κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο και άλλου υλικού και περιεχομένου, που δημοσιεύονται σε ιστότοπους και μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εντοπίζεται εάν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Ο έλεγχος των πραγματικών γεγονότων είναι μια σχολαστική διαδικασία και πρέπει να απαντά σε βασικές ερωτήσεις: Ποιος είναι ο δημιουργός; Ποιο είναι το μήνυμα; Γιατί δημιουργήθηκε αυτό; Οι χρήστες πριν προχωρήσουν σε αναπαραγωγή ή κοινοποίηση οφείλουν να εξετάζουν τον σύνδεσμο της ιστοσελίδας, την πηγή της είδησης συγκρίνοντας και με άλλες ειδήσεις της ίδιας πηγής, καθώς και να ελέγχουν εάν η είδηση φαίνεται μονόπλευρη και υποστηρίζει μια συγκεκριμένη άποψη.

Παράλληλα οφείλουν να ελέγχουν τον δημιουργό της είδησης είτε είναι δημοσιογράφος, αρθρογράφος, επιστήμονας κ.ά, αναζητώντας πληροφορίες για τον συγγραφέα, ενώ εξίσου χρήσιμα μπορεί να αποδειχτούν και τα σχόλια άλλων χρηστών. Ειδησεογραφικοί και μη οργανισμοί, εκπαιδευτικά ιδρύματα και πρακτορεία ειδήσεων έχουν τυποποιήσει μερικούς βασικούς κανόνες ελέγχου και εντοπισμού ψευδών ειδήσεων. Εμείς παραθέτουμε τις οδηγίες από τη Διεθνή Ομοσπονδία Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης (IFLA), η οποία υπογραμμίζει τον ρόλο της κριτικής σκέψης ως βασική δεξιότητα στη χρήση των μέσων ενημέρωσης.

Το φαινόμενο της διασποράς των fake news έχει εξελιχθεί πλέον σε μάστιγα για την παγκόσμια κοινότητα.

Η άκριτη, κερδοσκοπική και τυχοδιωκτική χρήση τους, επηρεάζουν όλους τους τομείς της κοινωνίας. Είναι μια νέα μορφή προπαγάνδας, με χαρακτηριστικό τον τρόπο και την ταχύτητα εξάπλωσής λόγω της απίστευτης ταχύτητας με την οποία διαχέεται πλέον η κάθε μορφή πληροφορίας μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σε σύγκριση με τα παραδοσιακά μέσων ενημέρωσης και μετάδοσης των ειδήσεων. Ως χρήστες του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καλούμαστε να παίξουμε ενεργό ρόλο στον περιορισμό του φαινομένου της εξάπλωσης των ψευδών ειδήσεων. Οφείλουμε εμείς οι ίδιοι να θέσουμε τους όρους, να προστατευτούμε από την παραπληροφόρηση και τον βομβαρδισμό των ειδήσεων, να μην μας διακατέχει αγελαία νοοτροπία και να μην υιοθετούμε άκριτα απόψεις. Σε διαφορετική περίπτωση τα fake news θα συνεχίσουν να παίζουν κυρίαρχο ρόλο και θα διαμορφώνουν πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές εξελίξεις και απόψεις.

 

Κοινοποιείστε το άρθρο

You may also like