Κοινοποιείστε το άρθρο
Τα ξωκλήσια του προφήτη Ηλία. Μύθοι και θρύλοι
Παραμονή της εορτής του Προφήτη Ηλία σήμερα και πολλά εκκλησάκια – ξωκλήσια της Ελλάδος ετοιμάζονται με κάθε τρόπο για να στολιστούν και να γιορτάσουν με τη δέουσα μεγαλοπρέπεια Έναν από τους μεγαλύτερους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Ο προφήτης Ηλίας όπως κάθε χρόνο γιορτάζει στις 20 Ιουλίου .
Με την γιορτή αυτή έχουν συνδεθεί πολλές παραδόσεις και έθιμα της πατρίδος μας. Νοσταλγικοί περίπατοι και εκδρομές για να επισκεφθούν τα εκκλησάκια που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι τοποθετημένα στις κορυφές βουνών, λαϊκά προσκυνήματα και πανηγύρια.
Πολύς κόσμος το έχει μάλιστα «τάμα» να κάνει την διαδρομή με τα πόδια ενώ πολλοί ασθενείς επικαλούνται την βοήθειά του για θεραπεία των ασθενειών τους.
Ποιος είναι όμως ο Προφήτης Ηλίας και ποια παράδοση τον συνδέει με εκκλησίες που βρίσκονται σε υψόμετρο.
Ο Ηλίας ο Θεσβίτης ήταν ένας εξέχων Ισραηλίτης προφήτης του Θεού. Ήταν γιος του Σωβάκ και καταγόταν από ένα χωριό της ευρύτερης περιοχής της Γαλαάδ που πιθανόν ονομαζόταν Θέσβη. Κατοικούσε στη γη Γαλαάδ και έδρασε στα χρόνια του βασιλιά Αχαάβ, κατά τον 9ο-10ο αιώνα ΠΚΧ. Το όνομα Ηλίας αποτελεί ελληνική μεταφορά του αντίστοιχου εβραϊκού ονόματος Ελιγιαχού το οποίο σημαίνει «Ο Θεός μου είναι ο Ιεχωβά» ή «Ο Ιεχωβά Είναι Θεός». Αναφορές στον Ηλία περιέχονται και στο Κοράνιο.
Ο Ηλίας υπήρξε εξαιρετικά δραστήριος, δυναμικός και θαρραλέος προφήτης, ενεργώντας ως αντιπρόσωπος του Θεού.
Πλουσιότατες είναι οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα, όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων.
Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη και τη Μακεδονία, ο προφήτης Ηλίας θεωρούνταν κύριος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα που εξιστορούνται στην Παλαιά Διαθήκη για την ξηρασία που επέβαλε ο Ηλίας και το μετά τριετία άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή. Οι χωρικοί μάλιστα της Βόρειας Θράκης, πού ήρθαν στην Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, πρόσφεραν στον άγιο «κουρμπάνι».
Ο κίνδυνος από την κάψα του ηλίου, αλλά και από την καλοκαιρινή νεροποντή, συνδέθηκε με τον προφήτη Ηλία.
Στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται πάντα τα εκκλησάκια του, ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων, το Δία τον νεφεληγερέτη, τον κύριο του ηλίου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, μ’ ένα λόγο, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ’ αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρεύονταν την ίδια εποχή που γιορτάζεται ο δικός μας προφήτης Ηλίας, δηλαδή στις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαημέρου του Ιουλίου, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα.
Σε αλλά μέρη της Μακεδονίας η δοξασία για την καταδίωξη του διαβόλου από τον προφήτη συναντάται παραλλαγμένη: Ο Ηλίας δεν κυνηγάει το διάβολο αλλά τη «λάμια», η οποία καταστρέφει τις καλλιέργειες του ανθρώπου. Οι χριστιανοί στη Βουλγαρία πίστευαν ότι ὁ άγιος κυνηγάει τη «λάμια» καθισμένος πάνω σε χρυσό άρμα και καταδιώκει το δράκο που τρώει τα γεννήματά τους στα χωράφια. Μόλις ο προφήτης τον δει, ρίχνει εναντίον του τους κεραυνούς.
O προφήτης Ηλίας τιμάται στην κορυφή λόφων, υψωμάτων και βουνών («στα ψηλώματα»).
Πολλές κορυφές φέρουν το όνομα του και οι περισσότερες έχουν εκκλησάκια ή εικονοστάσια αφιερωμένα σ’ αυτόν γι’ αυτό τον λόγο. Η εξήγηση για την τιμή αυτή «στα ψηλώματα» συνδέεται με διάφορες κατά περιοχές παραδόσεις του λαού.
Στην Αχαΐα διηγούνται ότι «ο Άι-Λιάς ήταν ναύτης, και επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί, βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει σε μέρος που να μη ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Βάζει το λοιπόν στον ώμο το κουπί του και βγαίνει στη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό πού βαστάει. Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους που βρήκε εκεί τι είναι, και του λένε “ξύλο”. Κατάλαβε λοιπόν πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους εκεί στα ψηλά».
Σύμφωνα με παραλλαγή της παράδοσης αυτής στην Κεφαλονιά, ο άγιος είναι στις κορυφές, γιατί δεν πάτησε ποτέ στον κάμπο, ούτε σε χώμα τον θάψανε. Γυρίζει με το άρμα του στον ουρανό και μονάχα στις κορυφές στέκει και ανασαίνει. Κι όταν ζούσε, έτσι του άρεσε να βρίσκεται στα βουνά».
« Κι ο Αη Λιας στον ουρανό …για να ρίξει ο Θεός νερό…»
Λέει μια από τις παραδόσεις πως «…οι βροχές και τα αστροπελέκια απ’ αυτόν γίνονται. Ξαπλώνει στα σύννεφα και κοιμάται, όταν είναι να καλοσυνέψει ο καιρός. Μα όταν είναι για νερό, τρέχει με την άμαξά του στον ουρανό και γι αυτό βροντάει …Όταν βροντάει, είναι που με το πύρινο αμάξι του κυνηγάει τη Λάμια να τη σκοτώσει, για να μην καταστρέψει τα σπαρτά των ανθρώπων. Οι αστραπές που πέφτουνε τότες είναι οι πύρινες σαϊτιές του να την λαβώσει…». Λέγανε πάλι πως πάνω στην πύρινη ή πέτρινη άμαξά του, ο Ήλιος ήταν ο τροχός του και ο Γαλαξίας ο δρόμος του. Τον χειμώνα μετακινιόταν με έλκηθρο. Και η μέρα που γιόρταζε την έλεγαν « Ημέρα της βροντής » και αυτό γιατί σήμαινε το τέλος του καλοκαιριού για πολλούς λαούς.
Και σαν καλοκαίρευε και ξαφνικά αρχινούσε τις βροντές, τις καταιγίδες και τους κεραυνούς τότε προκαλούσε πυρκαγιές. Έτσι του έδωσαν τα προσωνύμια «Τρομερός» ή «Ανελέητος».
«Στα χωράφια περπατά και τη σίκαλη γεννά». Η ρήση αυτή ανήκει στους Σλάβους που τιμούσαν τον Προφήτη Ηλία σαν δικό τους άγιο. Και σαν προστάτη της σοδειάς που την φυλάει από τα πονηρά πνεύματα. Τον σέβονταν γιατί αν θύμωνε τότε η χώρα όλη πλήττονταν στην ξηρασία ή το χαλάζι.
Τα θαύματα του προφήτη που αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη είναι πολλά και συνδέονται με την ιδιότητα του ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, αφού είναι αυτός που κατέβασε τρεις φορές φωτιά από τον ουρανό, εμπόδισε τη βροχή και δεν έβρεξε για τρεισήμισι χρόνια, ανέστησε τον νεκρό γιο της Σεραφθίας χήρας και έκαψε τους εκατό ανθρώπους που έστειλε ο βασιλιάς Οχοζίας. Επίσης είδε το Θεό στο όρος Χωρήβ και έσχισε τον Ιορδάνη ποταμό και ανελήφθη με πύρινη άμαξα στον ουρανό, αφήνοντας συνεχιστή του έργου του το μαθητή του, Ελισσαίο και στη Μεταμόρφωση του Χριστού στάθηκε δίπλα Του μαζί με τον Μωϋσή.
Όταν ο Θεός αποφάσισε να τον πάρει κοντά Του, τον απήγαγε σε φλεγόμενο άρμα και τον ανέβασε ζωντανό στον ουρανό. Λόγω των προφητειών, της εξαιρετικής αγιοσύνης και αγνότητας στην επίγεια ζωή του, στα εκκλησιαστικά κείμενα ο προφήτης Ηλίας τραγουδήθηκε σαν “ουράνιος άνθρωπος” και “επίγειος άγγελος”. Η μορφή του αγίου στην λαϊκή παράδοση είναι πολύ διαφορετική – τον χαρακτηρίζει δύναμη, εξουσία και οργή, εξουσιάζει τα στοιχεία της φύσης – σύννεφα, βροχές, βροντές, χαλάζι. Είναι προφανές πως κληρονομεί τις ειδωλολατρικές θεότητες που κυβερνούν τις αστραπές όπως ο Περούν και ο Τάνγκρα.
«Κάτω από τον ουρανό να περπατά, να πετάξει μέσα από τα μαύρα σύννεφα να συλλέγει ομίχλη και τα σύννεφα να κλειδώνει στη Μαύρη Θάλασσα, να κλειδώνει ακόμα να ξεκλειδώνει, να δίνει δροσιά και τη βροχές» – αφηγείται μια ηλικιωμένη γυναίκα από το Χάσκοβο , που γράφθηκε στην αρχή του ΧΧ αιώνα από τον διάσημο λαογράφο Ντιμίταρ Μαρίνοφ. Πρόκειται για την γιαγιά Ράντα Τόνιοβα, που έχει πει ιστορία, που θυμίζει τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης: «Μετά από αίτημα της Παναγίας και της Αγίας Μαγδαληνής (ή Αγία Κυριακή), ο προφήτης κλείδωσε το Ουρανό τρία χρόνια, έτσι ώστε δεν έπεσε ούτε μια σταγόνα βροχής, και η γη έχει ραγίσει». Το έκανε για να τιμωρήσει την απιστία κάποιων ανθρώπων. Όταν μετανόησαν και άρχισαν να πηγαίνουν στην εκκλησία, να κάνουν το σταυρό και να πιστεύουν στο Θεό, ο Άγιος προφήτης Ηλίας ξεκλείδωσε τον Ουρανό και την γη και έβρεξε.Κατά το θρύλο, όταν ο Θεός μοίραζε τη τον κόσμο, στον προφήτη Ηλία έλαχαν οι καλοκαιρινές βροντές. Για να προστατεύσει την σοδειά, ο άγιος φυλάει σκοπιά στα χωράφια και καραδοκεί για τον Δράκο, ο οποίος καταβροχθίζει τα σιτηρά. Οι αστραπές είναι οι σπίθες που βγαίνουν από τις οπλές και οι φλόγες που βγαίνουν από τα ρουθούνια των αλόγων του ή τα βέλη με τα οποία σκοτώνει το τέρας. Όταν θυμώνει ή χαίρεται, μπορεί να κάνει θαύματα. Σαν αδερφή του παρουσιάζεται η αγία Μαρία Μαγδαληνή που γιορτάζει δυο μέρες αργότερα και την οποία αποκαλούν Φλογερή. Αντιθέτως, ο αδερφός της κουβαλάει στις τσέπες του παγωμένους σπόρους και όταν δει άπιστους τους τιμωρεί με χαλάζι.
Αποκαλούν την γιορτή του προφήτη και “κατακαλόκαιρο” λόγω της αντίληψης πως η 20η Ιουλίου είναι σημείο καμπής για τον καιρό Στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας λένε πως η θάλασσα “γυρίζει”, δηλαδή γίνεται θυελλώδης, κρύα και παίρνει θύματα. Γι’ αυτό οι ψαράδες δεν βγαίνουν αυτή τη μέρα στ’ ανοιχτά και οι άνθρωποι δεν κάνουν μπάνιο. Στο παρελθόν την ημέρα αυτή δεν δούλευε κανείς. Ως και τις μέρες μας στους οικισμούς μαζεύονται όλοι μαζί και κάνουν κουρμπάνι. Το τραπέζι τοποθετείται κοντά σε αιωνόβιο δέντρο και οι άνθρωποι εύχονται ο προφήτης Ηλίας να τους προστατέψει από το χαλάζι.
Το χαλάζι, κατά τις λαϊκές δοξασίες, βρίσκεται σε ουράνια σπηλιά, ενώ ο προφήτης Ηλίας δεν είναι ο μόνος που το ελέγχει, μαζί του είναι οι άγιοι Γερμανός, Βαρθολομαίος, Θεόδωρος και Ελισσαίος οι οποίοι με αυτόν τον τρόπο τιμωρούν τους βλάσφημους.
Δικτυογραφία
https://lispolydrosou.blogspot.com/
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας εδώ
