Κοινοποιείστε το άρθρο
Το χαρισματικό παιδί στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σας στο άκουσμα της λέξης «Χαρισματικότητα»; Στην πλειοψηφία του ο γενικός πληθυσμός τείνει να εξισώνει απερίσκεπτα τη χαρισματικότητα με τη νοημοσύνη, όπως αυτή προσδιορίζεται μέσω των παραδοσιακών μετρήσεων για τον ανθρώπινο δείκτη νοημοσύνης. Ωστόσο, έπειτα από δεκαετίες ερευνών θα μπορούσαμε να πούμε ότι η χαρισματικότητα διαφοροποιείται της νοημοσύνης και αποτελείται από περαιτέρω υπο – ομάδες χαρακτηριστικών που την καθορίζουν.
Η χαρισματικότητα είναι μία έννοια πολύπλοκη και πολυδιάστατη, καθώς για να οριοθετηθεί εννοιολογικά πρέπει πρώτα να μελετηθούν διάφοροι παράγοντες σε βιολογικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και ψυχολογικό επίπεδο. Παρόλο που η χαρισματικότητα έχει επισημανθεί και μελετάται επιστημονικά εδώ και δεκαετίες, η πλειοψηφία του πληθυσμού αδυνατεί να κατανοήσει πλήρως την έννοια της, ενώ τα χαρισματικά παιδιά εξακολουθούν να παραγκωνίζονται από τους αρμόδιους φορείς.
Πώς θα μπορούσαμε, όμως, να περιγράψουμε ένα Χαρισματικό Παιδί; Ως χαρίσματα θα μπορούσαν να οριστούν τα ακόλουθα στοιχεία: γλωσσική, λογική ή μαθηματική, μουσική, σωματική ή κιναισθητική, ενδοπροσωπική, διαπροσωπική, φυσιογνωστική και κοινωνική νοημοσύνη. Κάποια από τα κύρια χαρακτηριστικά ενός χαρισματικού παιδιού, σύμφωνα με την L.Silverman, είναι τα ακόλουθα: μεγάλη ικανότητα συλλογιστικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων, δυνατότητα γρήγορης μάθησης, ευρύ λεξιλόγιο, εξαιρετική μνήμη, μεγάλη διάρκεια εστίασης προσοχής, προσωπική ή/και ηθική ευαισθησία, ενσυναίσθηση, τελειομανία, επιμονή, έντονη περιέργεια, ενεργητικότητα, μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων, ανεπτυγμένη αίσθηση του χιούμορ, πρόωρη και έντονη αναγνωστική ικανότητα, ανεπτυγμένη αίσθηση δικαίου, έντονη παρατηρητικότητα, ζωηρή φαντασία, υψηλή δημιουργικότητα, έντονη κριτική διάθεση, σύνθετο τρόπο σκέψης, υψηλό δείκτη νοημοσύνης και συχνά συναισθηματική νοημοσύνη ασύμβατη με την ηλικία και την γνωστική του ικανότητα.
Παρ’ όλο που τα χαρακτηριστικά που προσδίδονται στα χαρισματικά παιδιά είναι ποικίλα και αξιοζήλευτα, αυτό δεν σημαίνει ότι τόσο τα παιδιά αυτά όσο και οι γονείς τους δεν έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικά προβλήματα, εξαιτίας αυτής της διαφορετικότητας των χαρισματικών παιδιών. Ποιές είναι, όμως, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν;
Σύμφωνα με τον J.Renzulli (The three – ring conception), η χαρισματικότητα είναι η αλληλεπίδραση τριών ομάδων βασικών ανθρώπινων χαρακτηριστικών: των γενικών ικανοτήτων άνω του μέσου όρου, των υψηλών επιπέδων αφοσίωσης στην εργασία και των υψηλών επιπέδων δημιουργικότητας. Τα προικισμένα παιδιά είναι αυτά που διαθέτουν ή είναι ικανά να αναπτύξουν αυτό το σύνθετο σύνολο χαρακτηριστικών και να τα εφαρμόσουν σε οποιονδήποτε δυνητικά αξιόλογο τομέα της ανθρώπινης επίδοσης. Αργότερα συμπεριέλαβε σε αυτή του τη θεωρία και δύο ομάδες παραγόντων που συμβάλουν στην εκδήλωση της χαρισματικότητας: τους παράγοντες προσωπικότητας και τους παράγοντες περιβάλλοντος. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι τόσο η οικογένεια όσο και το σχολείο διαδραμματίζουν καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των χαρισματικών παιδιών σε γνωστικό, συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο.
Τα χαρισματικά παιδιά χαρακτηρίζονται από την εξαιρετικά ανεπτυγμένη πνευματική τους ικανότητα που δεν συμβαδίζει με την ηλικία τους. Ωστόσο συχνά αυτή τους η ιδιαιτερότητα δεν αντιμετωπίζεται με θετικό τρόπο από τα ίδια σε συναισθηματικό επίπεδο. Η διαφορετικότητά τους συχνά αποτελεί πηγή ανασφάλειας και άγχους, καθώς αισθάνονται αδυναμία να ενταχθούν στο σύνολο. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις αυτών των παιδιών που αισθάνονται αποξενωμένα από τις ομάδες των συνομηλίκων τους, ενώ αντιμετωπίζουν και προβλήματα επικοινωνίας με το σχολικό περιβάλλον. Οι διαπροσωπικές σχέσεις στα πλαίσια του σχολείου είναι συχνά δυσλειτουργικές τόσο με τους συμμαθητές όσο και με τους εκπαιδευτικούς, καθώς ο τρόπος που προβάλουν τις ικανότητες τους είναι καθοριστικός για τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Συχνά ένα χαρισματικό παιδί είναι προκλητικό απέναντι στον εκπαιδευτικό και περιφρονητικό απέναντι στους συμμαθητές του, με αποτέλεσμα να προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές. Επιπλέον τείνει να αδρανοποιείται στα πλαίσια του σχολικού περιβάλλοντος, καθώς δεν ικανοποιούνται οι ανεπτυγμένες του ικανότητες και καταλαμβάνεται από συναισθήματα πλήξης. Εδώ προκαλεί προβληματισμό και φαίνεται να είναι ανεπαρκές το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα που ως επί το πλείστον τείνει να παραβλέπει τόσο τις πνευματικές όσο και τις συναισθηματικές ανάγκες αυτών των ιδιαίτερων παιδιών, καθώς και την αδυναμία και την ανάγκη τους για βοήθεια, ώστε να διαχειριστούν λειτουργικά τις ανεπτυγμένες τους δεξιότητες. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις χαρισματικών παιδιών που αφήνονται στην τύχη τους είτε λόγω της αδυναμίας τους να διαχειριστούν την διαφορετικότητα τους μέσα στο σύνολο είτε λόγω της πεποίθησης ότι τα λιγότερο χαρισματικά παιδιά έχουν περισσότερες ανάγκες. Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι ένα χαρισματικό παιδί δεν παύει να είναι ένα παιδί, και όπως όλα τα παιδιά ενδέχεται να αντιμετωπίσει μαθησιακές δυσκολίες, συναισθηματικούς προβληματισμούς, καθώς επίσης να χρειάζεται υποστήριξη, κατανόηση και καθοδήγηση.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα χαρισματικά παιδιά όμως δεν περιορίζονται μόνο στο σχολικό περιβάλλον. Η οικογένεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη αυτών των παιδιών, όπως σε κάθε παιδί. Συχνά ένα χαρισματικό παιδί φαίνεται να ευνοείται στα πλαίσια της οικογένειας σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά αυτής, χωρίς αυτό να λειτουργεί απαραίτητα με θετικό τρόπο, καθώς οι γονεϊκές απαιτήσεις ενδέχεται να το επιβαρύνουν συναισθηματικά ή/και να ενισχύουν δυσλειτουργικές συμπεριφορές υπεροχής. Άλλοτε ενδέχεται να στερείται της απαραίτητης γονεϊκής προσοχής λόγω της πεποίθησης ότι είναι αρκετά ικανό. Σε κάθε περίπτωση, οι ακραίες συμπεριφορές είναι πιθανό να οδηγήσουν και πάλι το παιδί σε δυσλειτουργική συμπεριφορά και κοινωνική απομόνωση.
Όπως ήδη αναφέραμε, τα χαρισματικά παιδιά είναι πάνω απ’ όλα παιδιά κι όπως όλα τα παιδιά, έτσι και αυτά αντιμετωπίζουν προβλήματα. Αντίστοιχα, οι γονείς των χαρισματικών παιδιών καλούνται να αντιμετωπίσουν προβλήματα που σχετίζονται με τα παιδιά τους. Ενίοτε οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού δυσκολεύονται να αντιληφθούν την χαρισματικότητα του, καθώς πολλές φορές την αντιλαμβάνονται ως δυσλειτουργία λόγω της αμάθειας του ευρύ κοινού για το φαινόμενο. Συχνά διακατέχονται από άγχος, καθώς καλούνται να κατανοήσουν την μοναδικότητα ενός ιδιαίτερου παιδιού, να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν στο σχολικό περιβάλλον είτε σε συμπεριφορικό είτε σε γνωστικό επίπεδο και κυρίως να προσπαθήσουν να διαχειριστούν τα δύο εκ διαμέτρου αντίθετα χαρακτηριστικά αυτού του παιδιού, την χαρισματικότητα και την παιδικότητα του. Ο τελευταίος προβληματισμός αποτελεί ίσως τον συνηθέστερο προβληματισμό αυτών των γονέων, καθώς τα χαρισματικά παιδιά αναπτύσσονται γνωστικά γρηγορότερα από ότι συναισθηματικά και βιολογικά, με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται περισσότερα από όσα μπορούν να διαχειριστούν. Έτσι, οι γονείς προβληματίζονται για το αν το παιδί τους θα μπορέσει να ενταχθεί στο σύνολο των συνομηλίκων του, καθώς η έλλειψη συγχρονισμού ανάμεσα στην γνωστική και τη συναισθηματική ανάπτυξη καθιστά πιο έντονη τη διαφορετικότητα του παιδιού, γεγονός που επηρεάζει τόσο το ίδιο όσο και τους συνομήλικους του.
Τα προβλήματα των γονέων με χαρισματικά παιδιά δεν οφείλονται μόνο στην άγνοια του γενικού πληθυσμού, αλλά και στην ανεπαρκή κατάρτιση της εκπαιδευτικής κοινότητας για το συγκεκριμένο θέμα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις χαρισματικών παιδιών που έχουν αντιμετωπιστεί ως προβληματικά ή κακομαθημένα στα πλαίσια του σχολείου λόγω της ελλιπούς κατάρτισης των εκάστοτε εκπαιδευτικών, και κατ’ επέκταση οι περιπτώσεις γονέων που δεν καθοδηγήθηκαν σωστά και εγκαίρως. Παρ’όλο που η χαρισματικότητα έχει επισημανθεί και μελετάται επιστημονικά ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, η ανεπαρκής γνώση για τη φύση της χαρισματικότητας τόσο του γενικού πληθυσμού όσο και του εκπαιδευτικού κόσμου φαίνεται να αποτελεί ακόμα κανόνα με λίγες εξαιρέσεις. Άλλωστε, ακόμα και στις περιπτώσεις που γίνεται αντιληπτή η χαρισματικότητα του παιδιού, οι γονείς καλούνται ν’ αντιμετωπίσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που υστερεί να αξιοποιήσει και να ενισχύσει τα ιδιαίτερα ταλέντα του. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις γονέων που έχουν έρθει αντιμέτωποι με την κοινωνική αντίληψη ότι υπάρχουν λιγότερο ευλογημένα παιδιά που χρήζουν περισσότερης προσοχής, σε σχέση με τα δικά τους που βρίσκονται εν γένει σε πλεονεκτική θέση.
Όπως ήδη αναφέραμε και παραπάνω, η συμπεριφορά αυτών των γονέων απέναντι στα παιδιά τους ενδέχεται να είναι ακραία. Από τη μία υπάρχουν περιπτώσεις που τοποθετούν το χαρισματικό παιδί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τους, ενώ από την άλλη υπάρχουν περιπτώσεις που το παραγκωνίζουν ή/και δυσανασχετούν με την χαρισματικότητά του. Πολλές φορές ζητούν υποστήριξη και καθοδήγηση από ειδικούς, προκειμένου να διαχειριστούν το άγχος και την πίεση που βιώνουν, να ενημερωθούν για τις ανάγκες και τις δυνατότητες του παιδιού τους. Πρόκειται για βοήθεια που θα τους επανδρώσει, ώστε να διαχειριστούν την μοναδικότητα του παιδιού τους, τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους.
Τα χαρισματικά παιδιά και οι γονείς τους είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία οικογένειας που έρχεται αντιμέτωπη με περαιτέρω προβλήματα από όσα αντιμετωπίζει μία οικογένεια που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί με τον ευρύτερο όρο «φυσιολογική». Τα χαρισματικά παιδιά έχουν ιδιαίτερες ανάγκες γνωστικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές. Η έλλειψη συγχρονισμού όσον αφορά τη γνωστική και τη συναισθηματική τους ανάπτυξη αποτελεί μία από τις κύριες δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν τόσο τα ίδια όσο και οι γονείς τους. Πρόκειται για παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα λόγω των μοναδικών ικανοτήτων τους, αλλά επί της ουσίας λόγω της παρακώλυσης της εκδήλωσής τους. Συχνά βιώνουν άγχος και απομόνωση, πράγμα που σε ακραίες μορφές μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση ψυχικών διαταραχών. Αυτό δεν οφείλεται στις ιδιαίτερες ικανότητες τους, αλλά στο γεγονός ότι η χαρισματικότητά τους είναι πηγαία και ισχυρή και η καταπίεση της μπορεί να τα αναγκάσει να απομονωθούν σ’ ένα δικό τους κόσμο. Οι γονείς των χαρισματικών παιδιών βιώνουν άγχος και φόβο μπροστά στις υψηλές ικανότητες των παιδιών τους, γεγονός που συχνά αποπροσανατολίζει τα παιδιά τους και λειτουργεί ανασταλτικά για αυτά. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουν πρώτα τις συναισθηματικές κι έπειτα τις γνωστικές τους ανάγκες και να επιδιώξουν την ψυχική ισορροπία των παιδιών τους. Οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού οφείλουν να απελευθερωθούν από στερεοτυπικές συμπεριφορές και προσωπικές προσδοκίες, να ενημερωθούν για τις ανάγκες και τις δυνατότητες του, να το αντιμετωπίσουν με κατανόηση και αποδοχή, ευαισθησία και ευελιξία.
Τα χαρισματικά παιδιά είναι ευλογία και επιβράβευση για την κοινωνία, είναι αυτά που μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον μας. Ας τα ενισχύσουμε, για να μπορέσουμε να τα ακολουθήσουμε!
Από τη Δικαία Ροδίτη, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγή: https://www.psychografimata.com/